Hiểu lầm về dịch vụ kiểm toán đang khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) đánh giá sai về vai trò thực sự của kiểm toán độc lập. Thay vì xem đây là một công cụ kiểm soát hữu ích, không ít SME cho rằng kiểm toán là việc tốn kém, rườm rà và chỉ dành cho các công ty lớn. Chính những tư duy sai lệch này đã khiến doanh nghiệp bỏ lỡ cơ hội quản trị chuyên nghiệp, hạn chế năng lực gọi vốn và tiềm ẩn rủi ro pháp lý nghiêm trọng.

Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, năm 2024 có gần 98% doanh nghiệp hoạt động tại Việt Nam thuộc nhóm SME, nhưng chỉ chưa đến 9% sử dụng dịch vụ kiểm toán độc lập. Con số này phản ánh khoảng cách lớn giữa thực tiễn và nhận thức. Vậy điều gì đang khiến SME hiểu sai về kiểm toán? Làm thế nào để tháo gỡ các định kiến?

Kiểm toán không chỉ dành cho doanh nghiệp lớn

Đây là hiểu lầm kinh điển và phổ biến nhất. Trên thực tế, Luật Kiểm toán độc lập số 67/2011/QH12 (Điều 9) không giới hạn loại hình doanh nghiệp được quyền thuê kiểm toán độc lập, mà chỉ quy định nhóm đối tượng bắt buộc phải kiểm toán. Trong khi đó, mọi doanh nghiệp – dù là siêu nhỏ – đều có thể tự nguyện sử dụng dịch vụ kiểm toán để đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ pháp lý.

Thậm chí, các doanh nghiệp nhỏ lại cần kiểm toán hơn cả để:
• Chứng minh năng lực tài chính khi tham gia thầu
• Đáp ứng yêu cầu minh bạch từ các đối tác FDI
• Kiểm soát sai sót kế toán khi không đủ nguồn lực thuê kế toán nội bộ chuyên sâu

“Doanh nghiệp nhỏ nghĩ mình chưa đủ lớn để cần kiểm toán, nhưng thực tế chính sự thiếu minh bạch về tài chính mới khiến họ mãi không thể lớn” – trích ý kiến chuyên gia từ Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA).

Những hiểu lầm về dịch vụ kiểm toán SME cần loại bỏ

Hiểu lầm 1: Kiểm toán là chỉ dành cho công ty có vốn nhà nước hoặc FDI

Sự nhầm lẫn này đến từ quy định bắt buộc kiểm toán đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoặc niêm yết. Tuy nhiên, SME hoàn toàn có thể tự nguyện kiểm toán báo cáo tài chính để tạo lợi thế trong đàm phán, đặc biệt khi vay vốn ngân hàng hoặc huy động vốn.

Theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước (Báo cáo quý I/2025), các doanh nghiệp nộp báo cáo tài chính đã kiểm toán có tỷ lệ được duyệt vay cao hơn 2.3 lần so với doanh nghiệp không có.

Hiểu lầm 2: Hiểu lầm về dịch vụ kiểm toán – SME lo sợ chi phí quá cao

Một trong những lý do phổ biến khiến doanh nghiệp nhỏ và vừa ngần ngại khi tiếp cận kiểm toán là nỗi lo về chi phí. Tuy nhiên, đây là suy nghĩ chưa chính xác. Phí kiểm toán không hề “cào bằng” cho tất cả doanh nghiệp, mà được thiết kế linh hoạt tùy theo quy mô, ngành nghề và mức độ phức tạp trong hoạt động tài chính của từng đơn vị.

Với các SME có quy mô gọn nhẹ, giao dịch đơn giản, hệ thống sổ sách rõ ràng, mức phí kiểm toán hoàn toàn có thể kiểm soát ở mức hợp lý. Thực tế cho thấy, nhiều đơn vị chỉ cần bỏ ra một khoản tương đương chi phí thuê kế toán part-time 1–2 tháng là đã có thể hoàn tất kiểm toán báo cáo tài chính cả năm.

Nguồn: Dịch vụ kiểm toán – MAN

Đây chỉ là mức tham khảo, chưa bao gồm các chính sách ưu đãi thường được áp dụng cho doanh nghiệp mới thành lập hoặc kiểm toán lần đầu. Thay vì mặc định cho rằng “kiểm toán quá tốn kém”, SME nên chủ động trao đổi để được tư vấn gói dịch vụ phù hợp với tình hình tài chính. Chính sự linh hoạt này đang mở ra cánh cửa tiếp cận kiểm toán cho ngày càng nhiều doanh nghiệp nhỏ trên thị trường.

Hiểu lầm 3: Chỉ có kiểm toán mới “kiểm tra sổ sách”

Đây là sự nhầm lẫn giữa kiểm toán và các dịch vụ kế toán nội bộ, soát xét hoặc tư vấn thuế. Kiểm toán độc lập là dịch vụ đánh giá có tính pháp lý và độ tin cậy cao hơn, được thực hiện bởi kiểm toán viên có chứng chỉ hành nghề.

Theo Thông tư 91/2017/TT-BTC, kiểm toán viên phải tuân thủ quy định về đạo đức nghề nghiệp, chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và quốc tế, đảm bảo tính khách quan và bảo mật thông tin. Điều này khác biệt hoàn toàn với kiểm tra nội bộ vốn dễ bị thiên lệch bởi chủ doanh nghiệp.

Hiểu lầm 4: Kiểm toán viên thường “bới lông tìm vết”, không có lợi cho doanh nghiệp

Nhiều doanh nghiệp nhỏ vẫn e dè khi nghe đến kiểm toán vì nghĩ rằng kiểm toán viên chỉ đến để “bới lông tìm vết”, moi móc sai sót và làm khó đội ngũ kế toán. Tuy nhiên, đó là một góc nhìn phiến diện và không phản ánh đúng bản chất nghề nghiệp.

Trên thực tế, kiểm toán viên độc lập được đào tạo để đóng vai trò như người đồng hành chuyên môn, giúp doanh nghiệp soi chiếu lại hệ thống tài chính một cách khách quan. Họ không chỉ phát hiện những điểm bất cập trong sổ sách mà còn đưa ra các khuyến nghị cụ thể để doanh nghiệp khắc phục kịp thời, từ đó tránh rủi ro pháp lý và thuế.

Qua quá trình kiểm toán, doanh nghiệp có thể:

• Phát hiện sai sót tiềm ẩn trong quy trình hạch toán, ghi nhận chi phí, phân bổ doanh thu

• Giảm thiểu rủi ro khi bị cơ quan thuế thanh tra, đặc biệt ở những khoản mục dễ bị ấn định thuế

• Củng cố nội lực tài chính, giúp dữ liệu kế toán phản ánh đúng hiệu quả kinh doanh thực tế

• Tăng độ tin cậy với nhà đầu tư, ngân hàng và đối tác

Việc hợp tác với kiểm toán viên không phải là sự đối đầu, mà là cơ hội để doanh nghiệp kiểm tra “sức khỏe tài chính” định kỳ, từ đó hoàn thiện bộ máy kế toán, nâng cao năng lực quản trị. Chính sự đồng hành này mới là giá trị lâu dài mà kiểm toán mang lại cho SME.

Hiểu lầm 5: Chỉ khi bị kiểm tra mới cần thuê kiểm toán

Nhiều SME cho rằng kiểm toán chỉ cần thiết khi sắp bị thanh tra hoặc chuẩn bị quyết toán thuế. Tuy nhiên, đây là tư duy phản ứng – không bền vững.

Luật Quản lý thuế 38/2019/QH14 quy định doanh nghiệp có thể bị kiểm tra đột xuất bất kỳ thời điểm nào, và việc đã có báo cáo kiểm toán giúp hồ sơ minh bạch, giảm nguy cơ bị ấn định thuế.

SME nên kiểm toán khi nào để tránh hiểu lầm về dịch vụ kiểm toán?

Việc sử dụng dịch vụ kiểm toán không nên chỉ bắt đầu khi có rủi ro pháp lý xảy ra, mà cần được xem như một phần trong chiến lược quản trị chủ động. Đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), có một số thời điểm “vàng” mà việc kiểm toán sẽ phát huy giá trị tối đa:

• Kết thúc năm tài chính: Trước khi nộp báo cáo thuế, kiểm toán giúp rà soát lại toàn bộ sổ sách, điều chỉnh sai sót và củng cố tính hợp lệ hồ sơ thuế. Đây là bước quan trọng để giảm nguy cơ bị truy thu hoặc ấn định thuế.

• Chuẩn bị vay vốn hoặc kêu gọi đầu tư: Báo cáo tài chính đã kiểm toán luôn được ngân hàng và nhà đầu tư đánh giá cao về độ tin cậy. Việc có kiểm toán giúp nâng vị thế doanh nghiệp trong các vòng thẩm định tài chính.

• Thay đổi cơ cấu sở hữu, chuyển nhượng vốn: Kiểm toán giúp minh bạch hóa giá trị doanh nghiệp, là cơ sở đáng tin cậy để thương lượng cổ phần, đặc biệt trong M&A.

• Mở rộng thị trường, hợp tác với đối tác FDI: Các doanh nghiệp nước ngoài, đặc biệt là tập đoàn lớn, thường yêu cầu hồ sơ tài chính được kiểm toán nếu muốn ký kết hợp đồng dài hạn hoặc đưa vào chuỗi cung ứng.

Sử dụng kiểm toán ở những thời điểm chiến lược không chỉ giúp SME phòng ngừa rủi ro, mà còn chủ động tạo lợi thế cạnh tranh, nhất là khi thị trường ngày càng yêu cầu tính minh bạch và chuẩn hóa tài chính.

Doanh nghiệp có thể tham khảo thêm các gói dịch vụ kiểm toán phù hợp cho SME tại man.net.vn để lựa chọn giải pháp phù hợp nhất với quy mô và định hướng phát triển của mình.

Case study: SME vượt rào gọi vốn thành công nhờ kiểm toán tự nguyện

Công ty TNHH Thương mại ABC tại Bình Dương là một doanh nghiệp sản xuất thiết bị nhựa, có doanh thu khoảng 22 tỷ đồng/năm. Trong năm 2024, công ty muốn tiếp cận nhà đầu tư thiên thần để mở rộng dây chuyền, nhưng gặp trở ngại vì không thể chứng minh được tính minh bạch tài chính.

Sau khi được tư vấn, ABC quyết định thuê kiểm toán độc lập cho báo cáo tài chính 3 năm gần nhất. Kết quả, kiểm toán phát hiện và giúp điều chỉnh hàng loạt khoản mục ghi nhận sai quy định tại Thông tư 200/2014/TT-BTC.

Sau kiểm toán, báo cáo tài chính được tổ chức đầu tư đánh giá là “minh bạch và đáng tin cậy”, dẫn đến việc ABC gọi vốn thành công 2 tỷ đồng chỉ sau 1 vòng thẩm định.

Độc giả có thể tìm hiểu thêm các tình huống tương tự tại dịch vụ kiểm toán của MAN, nơi cung cấp nhiều giải pháp tối ưu cho doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Hướng dẫn chuẩn bị hồ sơ kiểm toán cho doanh nghiệp nhỏ

Một trong những yếu tố giúp quy trình kiểm toán diễn ra thuận lợi, tiết kiệm thời gian và chi phí chính là sự chủ động từ phía doanh nghiệp trong việc chuẩn bị hồ sơ. Đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), hệ thống tài liệu kế toán thường đơn giản hơn, nhưng nếu không sắp xếp hợp lý, vẫn có thể gây gián đoạn hoặc kéo dài quá trình kiểm toán.

Để kiểm toán viên có thể đánh giá chính xác tình hình tài chính, đồng thời đảm bảo tuân thủ đúng chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VAS) và các quy định tại Luật Kế toán 88/2015/QH13, doanh nghiệp cần chuẩn bị đầy đủ các nhóm hồ sơ sau:

Ghi chú: Với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực đặc thù (xây dựng, thương mại quốc tế, startup công nghệ…), kiểm toán viên có thể yêu cầu thêm một số tài liệu quản trị nội bộ hoặc biên bản định giá riêng.

Việc chuẩn bị hồ sơ đầy đủ không chỉ giúp quá trình kiểm toán diễn ra trơn tru, hạn chế phát sinh chi phí bổ sung, mà còn tạo thiện cảm và uy tín với kiểm toán viên, góp phần nâng cao độ tin cậy của báo cáo tài chính trước đối tác và cơ quan nhà nước.

Doanh nghiệp có thể liên hệ với các đơn vị cung cấp dịch vụ kiểm toán chuyên nghiệp như MAN – Master Accountant Network để được hỗ trợ checklist hồ sơ phù hợp từng mô hình hoạt động.

FAQ – Doanh nghiệp SME hỏi gì về dịch vụ kiểm toán?

Kết luận: Kiểm toán là đòn bẩy, không phải gánh nặng

Việc cho rằng kiểm toán chỉ dành cho các tập đoàn lớn đang khiến nhiều doanh nghiệp SME tự loại mình khỏi cuộc chơi lớn. Trong bối cảnh thị trường ngày càng coi trọng tính minh bạch và quản trị bài bản, kiểm toán không chỉ là “thủ tục” mà chính là tấm vé thông hành giúp doanh nghiệp vượt qua các rào cản vay vốn, gọi đầu tư và mở rộng hợp tác quốc tế.

Thay vì lo ngại chi phí hay bị soi lỗi, doanh nghiệp nên xem kiểm toán như một đòn bẩy chiến lược: vừa giúp rà soát nội bộ, hạn chế rủi ro pháp lý – thuế vụ, vừa tăng độ tin cậy khi làm việc với ngân hàng, đối tác lớn hay cơ quan nhà nước.

Hiểu đúng về kiểm toán, loại bỏ các hiểu lầm phổ biến về dịch vụ kiểm toán, và chủ động sử dụng kiểm toán như một phần trong chiến lược phát triển sẽ giúp SME bứt tốc đúng hướng trong thời đại tài chính minh bạch.

Tham khảo quy định pháp lý tại Luật Kiểm toán độc lập 67/2011/QH12 để hiểu rõ quyền và nghĩa vụ khi sử dụng dịch vụ kiểm toán độc lập.