Thông tư 05/2025/TT-BTC: Chế tài mới siết chặt kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán và kỷ luật luân chuyển KTV

Việc kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán đã được siết chặt hơn bao giờ hết với sự ra đời của Thông tư số 05/2025/TT-BTC do Bộ Tài chính ban hành ngày 24/01/2025. Văn bản pháp lý mang tính bước ngoặt này thực hiện sửa đổi, bổ sung ba thông tư quan trọng khác liên quan đến hoạt động kiểm toán độc lập, bao gồm cả quy định về đăng ký hành nghề và cấp giấy chứng nhận kinh doanh.

Sự ra đời của Thông tư 05/2025/TT-BTC, ngay sau khi Nghị định 90/2025/NĐ-CP mở rộng đối tượng bắt buộc kiểm toán, cho thấy quyết tâm của cơ quan quản lý trong việc nâng cao tiêu chuẩn nghề nghiệp và siết chặt kỷ luật thị trường. Việc mở rộng phạm vi kiểm toán phải đi đôi với đảm bảo chất lượng, là nền tảng cốt lõi của mọi Dịch vụ Kiểm toán. Đây là những thay đổi mà mọi kiểm toán viên (KTV) và doanh nghiệp kiểm toán (DNKT) cần nắm rõ để đảm bảo tuân thủ.

Tài liệu: Thông tư số 05/2025/TT-BTC

Định lượng hóa vi phạm: Căn cứ đình chỉ dựa trên chất lượng hồ sơ

Điểm nhấn quan trọng nhất của Thông tư 05/2025/TT-BTC là việc sửa đổi Điều 26 của Thông tư 157/2014/TT-BTC, lần đầu tiên định lượng hóa rõ ràng các mức độ vi phạm về chất lượng hồ sơ và gắn trực tiếp với chế tài đình chỉ hành nghề/kinh doanh.

Phân loại mức độ đình chỉ kinh doanh đối với doanh nghiệp kiểm toán (DNKT)

Các hình thức xử phạt được thiết lập để nhấn mạnh tính tái diễn của vi phạm:

• Đình chỉ 03 tháng: Dịch vụ bị xếp loại 3 qua 2 lần kiểm tra liên tiếp hoặc xếp loại 4 ngay lần đầu (chất lượng kiểm toán không đạt yêu cầu/ yếu kém, có sai sót nghiêm trọng).
• Đình chỉ 06 tháng: Chất lượng dịch vụ xếp loại 4 từ lần thứ hai trở đi.

Định lượng hóa sai sót của kiểm toán viên (KTV)

Chế tài đối với KTV hành nghề được liên kết trực tiếp với số lượng hồ sơ kiểm toán có sai sót nghiêm trọng do họ ký. Đây là cơ chế giám sát cá nhân KTV chặt chẽ hơn bao giờ hết:

• Đình chỉ 06 tháng: KTV ký báo cáo có từ 1 đến 2 hồ sơ kiểm toán bị xếp loại 4.
• Đình chỉ 12 tháng: KTV ký báo cáo có trên 02 hồ sơ kiểm toán bị xếp loại 4.

Quy tắc “nhân đôi” án phạt cho đơn vị có lợi ích công chúng (PIEs)

Thông tư 05/2025/TT-BTC áp dụng mức án phạt nặng nhất đối với việc kiểm toán các đơn vị có ảnh hưởng rộng tới thị trường, nhà đầu tư.

Nếu DNKT hoặc KTV thực hiện kiểm toán cho Đơn vị có Lợi ích công chúng (PIEs như công ty niêm yết, tổ chức tín dụng) và có cùng hành vi vi phạm về chất lượng như trên, thời gian đình chỉ sẽ tăng gấp đôi.

Ví dụ: Nếu một DNKT bị xếp loại 4 lần đầu khi kiểm toán một công ty đại chúng, thời gian đình chỉ sẽ là $3\times 2=6$ tháng (thay vì 3 tháng). Điều này buộc các DNKT phải đặt tiêu chuẩn kiểm soát chất lượng cao nhất khi làm việc với nhóm khách hàng này.

Siết chặt kỷ luật về luân chuyển (Rotation) và đạo đức nghề nghiệp

Ngoài các vi phạm về chất lượng hồ sơ, Thông tư 05/2025/TT-BTC còn bổ sung các trường hợp đình chỉ nghiêm khắc, tập trung vào tính độc lập và liêm chính nghề nghiệp (Sửa đổi Điều 12, Thông tư 202/2012/TT-BTC).

• Vi phạm luân chuyển KTV (Rotation): KTV hành nghề bị đình chỉ 12 tháng nếu thực hiện kiểm toán cho một đơn vị có lợi ích công chúng quá 5 năm tài chính liên tục. Quy định này nhằm triệt tiêu rủi ro quen thuộc (familiarity threat) và đảm bảo tính độc lập.

• Vi phạm đạo đức/pháp luật (Đình chỉ 12 tháng): Cho thuê, mượn hoặc sử dụng trái phép chứng chỉ kiểm toán viên; sử dụng hồ sơ kiểm toán để xâm phạm lợi ích hợp pháp; ký báo cáo kiểm toán khi không phải KTV hành nghề.

Tăng cường tự kiểm soát nội bộ (ISQC) và quản trị rủi ro

Thông tư yêu cầu DNKT phải nâng cao năng lực quản trị rủi ro và trách nhiệm giải trình bằng cách bổ sung các nghĩa vụ tự kiểm soát chặt chẽ (Bổ sung khoản 9, 10 Điều 17, TT 203/2012/TT-BTC):

• Quản lý chữ ký và con dấu: DNKT phải mở sổ theo dõi các hợp đồng và báo cáo đã phát hành; thiết lập quy trình kiểm soát để thường xuyên rà soát, đối chiếu giữa chữ ký đăng ký với chữ ký trên báo cáo kiểm toán. Mục tiêu là kịp thời phát hiện và báo cáo cơ quan có thẩm quyền về con dấu, chữ ký giả mạo, hoặc các trường hợp KTV không thực sự tham gia cuộc kiểm toán nhưng vẫn ký báo cáo.
• Trách nhiệm báo cáo: DNKT có nghĩa vụ thông báo bằng văn bản cho Bộ Tài chính trong vòng 10 ngày kể từ ngày KTV hành nghề bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc bị cấm hành nghề.

Những quy định này buộc DNKT phải chủ động củng cố Hệ thống kiểm soát chất lượng nội bộ (ISQC) không chỉ để đối phó với kiểm tra bên ngoài, mà còn để tự bảo vệ trước các rủi ro pháp lý và đạo đức nghề nghiệp.

Phân tích tác động toàn diện đến thị trường kiểm toán

Thông tư 05/2025/TT-BTC không chỉ là chế tài mà còn là cơ chế sàng lọc, tạo ra những tác động sâu rộng tới toàn bộ ngành:

Đối với doanh nghiệp kiểm toán (DNKT)

Các DNKT, đặc biệt là các đơn vị đang kiểm toán PIEs, phải xem xét lại toàn bộ hệ thống ISQC. Chi phí tuân thủ, chi phí đào tạo và chi phí đầu tư vào công nghệ quản lý hồ sơ sẽ tăng lên đáng kể. Những DNKT không đủ năng lực kiểm soát chất lượng sẽ bị loại khỏi cuộc chơi, đặc biệt là không thể tham gia vào thị trường PIEs tiềm năng.

Đối với đơn vị có lợi ích công chúng (PIEs)

Các PIEs sẽ được hưởng lợi từ việc tăng cường chất lượng báo cáo kiểm toán. Tuy nhiên, họ cũng đối mặt với thách thách trong việc tìm kiếm KTV phù hợp. Với quy tắc luân chuyển 5 năm và chế tài nhân đôi, số lượng KTV được phép tham gia kiểm toán PIEs sẽ bị thu hẹp, đòi hỏi các đơn vị này phải lên kế hoạch hợp tác lâu dài với các DNKT lớn, uy tín.

Đối với niềm tin thị trường

Khi các sai sót nghiêm trọng được định lượng hóa bằng chế tài đình chỉ cụ thể và nghiêm khắc, niềm tin của công chúng, cơ quan quản lý và nhà đầu tư vào tính minh bạch của thông tin tài chính được cải thiện. Điều này tạo nền tảng vững chắc hơn cho sự phát triển bền vững của thị trường vốn.

Kết luận và khuyến nghị

Thông tư 05/2025/TT-BTC đã hoàn thiện khung pháp lý, tạo ra một môi trường kinh doanh dịch vụ kiểm toán nghiêm ngặt và minh bạch hơn. Áp lực tuân thủ đối với KTV và DNKT là rất lớn, đòi hỏi phải đầu tư mạnh mẽ vào đào tạo, hệ thống kiểm soát chất lượng và công nghệ quản lý hồ sơ.

Các DNKT buộc phải củng cố hệ thống kiểm soát chất lượng nội bộ (ISQC), tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc luân chuyển KTV và quản lý hồ sơ chặt chẽ để tránh rủi ro bị đình chỉ hành nghề/kinh doanh.

Để đảm bảo báo cáo tài chính của doanh nghiệp bạn được kiểm toán bởi các đơn vị có chất lượng và tuân thủ pháp luật một cách nghiêm ngặt, việc lựa chọn công ty kiểm toán uy tín là yếu tố then chốt. Đặc biệt, tại TP.HCM, các doanh nghiệp nên ưu tiên hợp tác với những công ty có hệ thống quản lý chất lượng được kiểm chứng như MAN – Master Accountant Network cùng với các công ty lớn khác trong ngành.

Để tìm hiểu sâu hơn về quy trình đảm bảo chất lượng, tính độc lập và lựa chọn dịch vụ kiểm toán độc lập phù hợp với quy mô và yêu cầu pháp lý mới của doanh nghiệp bạn, hãy truy cập Dịch vụ Kiểm toán chuyên nghiệp tại MAN – Master Accountant Network.

Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network

Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
Điện thoại / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
Email: man@man.net.vn

Ngoài ra, quý doanh nghiệp và người đọc có thể tham khảo thêm các thông tin liên quan tại các website chuyên về thuế và giao dịch của MAN:

• Hướng dẫn về thuế và nghĩa vụ thuế tại MAN
• Giao dịch liên kết và quản lý chi phí doanh nghiệp tại MAN

Các trang này cung cấp đầy đủ hướng dẫn, tài liệu và công cụ hỗ trợ doanh nghiệp trong việc quản lý chi phí, công tác phí và thực hiện nghĩa vụ thuế một cách minh bạch và hiệu quả.