Lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính 2025

Lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính là yếu tố then chốt xác định uy tín và khả năng tiếp cận vốn, không chỉ là tuân thủ pháp luật mà còn là công cụ quản trị rủi ro. Theo chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VSA 200), mục đích cốt lõi là tăng cường mức độ tin cậy của người sử dụng thông qua ý kiến độc lập của Kiểm toán viên về tính trung thực và hợp lý của báo cáo tài chính, phù hợp với Khuôn khổ áp dụng (như Chuẩn mực Kế toán Việt Nam – VAS).

Kiểm toán báo cáo tài chính mang lại sự đảm bảo hợp lý, giúp thu hẹp “khoảng cách thông tin” và tăng minh bạch giữa Ban Giám đốc và các bên liên quan (nhà đầu tư, ngân hàng). Ví dụ, các doanh nghiệp được kiểm toán với ý kiến chấp nhận toàn phần thường có khả năng huy động vốn thành công cao hơn 40%, vì các tổ chức tín dụng coi đây là bằng chứng mạnh mẽ về sức khỏe tài chính. Hãy cùng MAN – Master Accountant Network đi sâu vào những lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính và vai trò không thể thiếu của nó trong hệ thống tài chính.

Lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính là gì?

Trong môi trường kinh doanh đầy biến động, lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính luôn được nhấn mạnh là việc gia tăng độ tin cậy cho báo cáo tài chính. Sự thiếu vắng kiểm toán độc lập sẽ khiến người sử dụng thông tin (stakeholders) hoài nghi về tính khách quan của dữ liệu, vì báo cáo này do chính Ban Giám đốc, những người có lợi ích trực tiếp, lập nên.

Kiểm toán viên độc lập (KTV) đóng vai trò là bên thứ ba khách quan, sử dụng các thủ tục chuyên môn để thu thập bằng chứng kiểm toán đầy đủ và thích hợp. Từ đó, KTV đưa ra ý kiến xác nhận rằng báo cáo tài chính đã phản ánh trung thực và hợp lý tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh và luồng tiền của doanh nghiệp, tuân thủ theo Chuẩn mực Kế toán (VAS/IFRS) và các quy định pháp luật liên quan. Đây là “sự đảm bảo hợp lý” mà không một công cụ nào khác có thể thay thế.

Khắc phục khoảng cách thông tin (Information Asymmetry)

Doanh nghiệp và các bên sử dụng thông tin (nhà đầu tư, chủ nợ) thường có sự chênh lệch đáng kể về mức độ tiếp cận thông tin tài chính. Ban Giám đốc nắm rõ mọi chi tiết, trong khi nhà đầu tư chỉ dựa vào các báo cáo được công bố. Sự chênh lệch này, còn gọi là khoảng cách thông tin, tạo ra rủi ro thông tin (Information Risk).

Lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính là giảm thiểu rủi ro thông tin này. Bằng việc cấp một Báo cáo Kiểm toán (Audit Report), KTV độc lập xác nhận rằng các thông tin tài chính không chứa đựng các sai sót trọng yếu do gian lận hoặc nhầm lẫn. Điều này tạo cơ sở vững chắc để các nhà đầu tư đưa ra quyết định chính xác, từ đó thúc đẩy thị trường vốn hoạt động hiệu quả hơn.

Tạo lợi thế cạnh tranh và thu hút vốn đầu tư

Báo cáo tài chính được kiểm toán không chỉ là yêu cầu mà còn là dấu hiệu nhận biết về một doanh nghiệp có hệ thống quản trị minh bạch và hiệu quả. Khi doanh nghiệp cần huy động vốn từ thị trường chứng khoán, ngân hàng hoặc các quỹ đầu tư, báo cáo kiểm toán là tài liệu bắt buộc.

Việc sở hữu một báo cáo kiểm toán chất lượng cao, đặc biệt là với ý kiến chấp nhận toàn phần, giúp doanh nghiệp:

• Tiếp cận Tín dụng: Giảm chi phí lãi vay và tăng hạn mức tín dụng từ ngân hàng, vì rủi ro vỡ nợ (dựa trên thông tin tài chính) đã được giảm thiểu.
• Huy động Vốn: Tăng niềm tin của các cổ đông hiện hữu và nhà đầu tư tiềm năng, đặc biệt trong các thương vụ IPO, M&A, hay phát hành trái phiếu.

Các mục đích kiểm toán báo cáo tài chính theo yêu cầu pháp luật

Ngoài việc tăng cường độ tin cậy, một lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính khác là tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật. Tại Việt Nam, hoạt động kiểm toán độc lập được quy định chi tiết trong Luật Kiểm toán độc lập số 67/2011/QH12 và các Nghị định, Thông tư hướng dẫn liên quan.

Xác định đối tượng bắt buộc kiểm toán theo luật

Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng những nhóm doanh nghiệp, tổ chức mà báo cáo tài chính hàng năm bắt buộc phải được kiểm toán độc lập. Việc này nhằm bảo vệ lợi ích công chúng và đảm bảo sự minh bạch của thị trường.

Các loại hình doanh nghiệp bắt buộc kiểm toán (Dẫn chứng pháp luật)

Kiểm toán là bắt buộc đối với các đối tượng cụ thể. Điều này giúp cơ quan quản lý nhà nước giám sát chặt chẽ hoạt động của các đơn vị có tính chất liên quan đến lợi ích công cộng hoặc sử dụng vốn Nhà nước. Dưới đây là bảng tóm tắt các đối tượng chính theo Luật Kiểm toán độc lập và Nghị định hướng dẫn:

Việc không tuân thủ quy định kiểm toán bắt buộc có thể dẫn đến việc báo cáo tài chính bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền (như cơ quan Thuế, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước) từ chối chấp nhận, kèm theo các hình phạt hành chính theo quy định tại Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán độc lập. Điều này càng làm nổi bật lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính liên quan đến tuân thủ pháp luật.

Kiểm toán phục vụ mục đích thuế và cơ quan quản lý

Mặc dù mục đích chính của kiểm toán là tăng độ tin cậy cho người sử dụng, báo cáo kiểm toán còn có giá trị quan trọng trong việc phục vụ công tác thanh tra, kiểm tra của cơ quan thuế và các cơ quan nhà nước khác. Báo cáo kiểm toán được coi là một bằng chứng có tính pháp lý cao về tính chính xác của số liệu.

• Minh bạch Hóa Giao Dịch: Kiểm toán viên thường rà soát các giao dịch lớn, các khoản mục có rủi ro cao (như chi phí không hợp lý, giao dịch liên kết), cung cấp cơ sở để doanh nghiệp chứng minh tính hợp lệ của các chi phí khi tính thuế Thu nhập doanh nghiệp (TNDN) hoặc các loại thuế khác.
• Tránh Xử Phạt: Thông qua quá trình kiểm toán, các sai sót trọng yếu hoặc các vi phạm về chính sách kế toán, thuế có thể được phát hiện sớm và điều chỉnh kịp thời, giúp doanh nghiệp tránh được các khoản truy thu, phạt chậm nộp và phạt hành chính.

Lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính đối với quản trị nội bộ

Một lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính thường bị bỏ qua bởi các doanh nghiệp không thuộc diện bắt buộc là lợi ích to lớn đối với hệ thống quản trị và kiểm soát nội bộ. Đây là giá trị gia tăng mà KTV mang lại, vượt ra ngoài khuôn khổ xác nhận số liệu.

Đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB)

Trong quá trình thực hiện kiểm toán, KTV không chỉ kiểm tra số dư và giao dịch mà còn phải đánh giá môi trường kiểm soát, hệ thống kế toán và các thủ tục kiểm soát nội bộ. Theo chuẩn mực kiểm toán, việc hiểu biết về KSNB là cơ sở để xác định rủi ro kiểm toán và thiết kế các thủ tục kiểm toán phù hợp.

Từ đó, KTV phát hành Thư Quản Lý (Management Letter) – một tài liệu vô giá đối với Ban Giám đốc. Thư này chỉ ra:

• Các điểm yếu, thiếu sót trong hệ thống KSNB (ví dụ: Quy trình phê duyệt chi tiền còn lỏng lẻo, phân công trách nhiệm chưa rõ ràng).
• Các rủi ro tiềm ẩn (ví dụ: Rủi ro tổn thất hàng tồn kho, rủi ro nợ phải thu khó đòi do thiếu đối chiếu).
• Các vi phạm hoặc không tuân thủ các quy định hiện hành về kế toán, thuế.

Đây là cơ hội để Ban Lãnh đạo nắm bắt được “sức khỏe” thực tế của bộ máy vận hành và thực hiện các biện pháp khắc phục kịp thời. Một lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính là giúp doanh nghiệp chuyển từ trạng thái bị động sang chủ động trong quản trị rủi ro.

Cải thiện chất lượng đội ngũ kế toán

Quá trình làm việc với KTV chuyên nghiệp là một khóa đào tạo thực tiễn cho đội ngũ kế toán của doanh nghiệp. KTV sẽ tư vấn, giải thích cách áp dụng các Chuẩn mực Kế toán, các Thông tư, Nghị định mới nhất một cách chính xác.

Ví dụ, trong việc áp dụng VAS 19 (Lợi ích người lao động) hay VAS 14 (Doanh thu), đội ngũ kế toán sẽ học được cách ghi nhận, trình bày và thuyết minh một cách đầy đủ, chuẩn mực. Việc này không chỉ nâng cao chất lượng báo cáo tài chính năm hiện tại mà còn giúp chuẩn hóa quy trình làm việc cho các năm tiếp theo, giảm thiểu sai sót do thiếu kinh nghiệm hoặc hiểu sai quy định.

Kiểm toán báo cáo tài chính phục vụ các quyết định chiến lược

Một lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính khác là cung cấp nền tảng số liệu tin cậy cho các quyết định quản lý và chiến lược quan trọng của Ban Lãnh đạo, cổ đông và các bên liên quan.

Định giá và quyết định mua bán, sáp nhập (M&A)

Trong các thương vụ M&A, quá trình Due Diligence (Thẩm Định Chuyên Sâu) về tài chính là bước bắt buộc. Báo cáo tài chính đã được kiểm toán đóng vai trò là điểm khởi đầu đáng tin cậy nhất.

• Bên Mua: Dùng báo cáo kiểm toán để định giá doanh nghiệp mục tiêu, xác định các rủi ro tài chính tiềm ẩn (như nợ tiềm tàng, sai lệch về giá trị tài sản), từ đó đàm phán mức giá hợp lý.
• Bên Bán: Báo cáo kiểm toán với ý kiến tốt giúp bên bán nâng cao giá trị thương vụ, chứng minh sự minh bạch và “sạch sẽ” của sổ sách kế toán.

Thiếu kiểm toán độc lập, bên mua sẽ phải thực hiện các thủ tục xác minh tốn kém hơn và kéo dài thời gian thương vụ, làm tăng rủi ro giao dịch.

Phân tích hiệu suất và lập kế hoạch tương lai

Các chỉ số tài chính được tính toán dựa trên số liệu đã được kiểm toán sẽ phản ánh chính xác hiệu suất hoạt động của doanh nghiệp. Ban Giám đốc sử dụng các chỉ số này để:

• Đánh giá Hiệu quả Hoạt động: So sánh hiệu suất giữa các kỳ, giữa các công ty con (nếu là Tập đoàn) hoặc so với đối thủ cạnh tranh.
• Ra Quyết Định Đầu Tư: Dựa trên số liệu trung thực, doanh nghiệp xác định được các lĩnh vực kinh doanh đang mang lại lợi nhuận cao nhất để tiếp tục đầu tư hoặc các lĩnh vực kém hiệu quả cần tái cấu trúc.
• Lập Ngân Sách: Xây dựng kế hoạch kinh doanh và ngân sách cho năm tài chính tiếp theo trên cơ sở dữ liệu đã được xác nhận, giúp tăng tính khả thi và chính xác của dự báo.

Phân biệt mục đích kiểm toán báo cáo tài chính với kiểm toán khác

Để hiểu rõ hơn về lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính, cần phân biệt nó với các loại hình kiểm toán khác. Mặc dù đều là hoạt động xác minh và đưa ra ý kiến, nhưng mục tiêu và đối tượng của chúng khác nhau đáng kể.

Như vậy, lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính là phục vụ bên ngoài, trong khi kiểm toán hoạt động và tuân thủ chủ yếu phục vụ nhu cầu quản trị nội bộ và thực thi quy tắc.

Tiêu chuẩn chất lượng trong báo cáo kiểm toán 

Chất lượng của Báo cáo Kiểm toán phụ thuộc rất lớn vào việc tuân thủ các tiêu chuẩn chuyên môn cao. Việc này củng cố thêm lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính là cung cấp thông tin đáng tin cậy.

Áp dụng chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA)

Các KTV độc lập tại Việt Nam phải tuân thủ nghiêm ngặt Hệ thống Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VSA), được ban hành bởi Bộ Tài chính, dựa trên cơ sở Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế (ISA).

• VSA 200 (Mục tiêu tổng thể): Đây là chuẩn mực đặt nền móng cho toàn bộ quá trình, trong đó nhấn mạnh mục tiêu của KTV là đạt được sự đảm bảo hợp lý rằng báo cáo tài chính không còn sai sót trọng yếu.
• VSA 320 (Tính trọng yếu): KTV phải xác định tính trọng yếu ở mức độ tổng thể và các mức độ khác để lên kế hoạch và thực hiện kiểm toán. Bất kỳ sai sót nào vượt quá mức trọng yếu đều được coi là ảnh hưởng đến tính trung thực và hợp lý.

Duy trì tính độc lập và khách quan

Tính độc lập là yếu tố tiên quyết và là cốt lõi của lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính trong việc tạo ra sự tin cậy. KTV phải tuân thủ nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp về tính độc lập, khách quan và liêm chính (quy định trong Thông tư 70/2015/TT-BTC của Bộ Tài chính).

Nếu KTV hoặc công ty kiểm toán không độc lập (ví dụ: có quan hệ tài chính, người thân làm quản lý cấp cao trong doanh nghiệp được kiểm toán), ý kiến kiểm toán sẽ mất đi giá trị và không thể tăng cường độ tin cậy cho người sử dụng.

Sự đánh đổi giữa chi phí và giá trị gia tăng

Nhiều doanh nghiệp coi kiểm toán là một khoản chi phí tuân thủ bắt buộc. Tuy nhiên, khi nhìn nhận thấu đáo, chi phí kiểm toán là khoản đầu tư cho việc quản trị rủi ro và tăng cường uy tín.

Các trường hợp thực tế khẳng định lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính

Thực tiễn kinh doanh luôn chứng minh rằng Báo cáo tài chính đã được kiểm toán là cần thiết trong nhiều tình huống đặc thù, vượt ngoài khuôn khổ quy định bắt buộc.

Chuẩn bị cho niêm yết và IPO

Khi một doanh nghiệp có kế hoạch phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) và niêm yết trên Sàn Chứng khoán, báo cáo tài chính của các năm liền kề (thường là 2-3 năm) bắt buộc phải được kiểm toán bởi một công ty kiểm toán uy tín, được chấp thuận bởi Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính ở đây là đảm bảo tất cả thông tin công bố cho công chúng đầu tư là minh bạch và đáng tin cậy.

Giải quyết tranh chấp cổ đông nội bộ

Trong các công ty cổ phần hoặc TNHH có nhiều thành viên góp vốn, đặc biệt khi có tranh chấp hoặc khi một cổ đông thoái vốn, Báo cáo tài chính được kiểm toán là cơ sở khách quan duy nhất để xác định giá trị vốn góp, lợi nhuận được chia hoặc giá trị cổ phần chuyển nhượng. Điều này giúp ngăn ngừa các mâu thuẫn nội bộ và đảm bảo sự công bằng giữa các bên.

Đánh giá trách nhiệm giải trình (Accountability)

Đối với các tổ chức phi lợi nhuận (NGOs) hoặc các dự án sử dụng vốn tài trợ quốc tế, kiểm toán báo cáo tài chính là cơ chế giải trình (Accountability) bắt buộc. Các nhà tài trợ yêu cầu báo cáo kiểm toán để đảm bảo rằng nguồn vốn được sử dụng đúng mục đích đã cam kết, theo đúng các chuẩn mực kế toán và các điều khoản hợp đồng.

Kết luận

Lý do chính của kiểm toán báo cáo tài chính xuyên suốt và không thay đổi chính là tăng cường tuyệt đối độ tin cậy của thông tin tài chính đối với mọi đối tượng sử dụng. Hoạt động kiểm toán độc lập tạo ra một “dấu chứng” về tính trung thực và hợp lý, giúp doanh nghiệp đạt được mục tiêu kép: vừa tuân thủ pháp luật, vừa tối ưu hóa quản trị nội bộ và chiến lược kinh doanh. Đây là bằng chứng không thể thiếu để xây dựng uy tín, thu hút vốn đầu tư và nâng cao vị thế cạnh tranh trên thị trường.

Hãy để MAN – Master Accountant Network đồng hành cùng doanh nghiệp bạn. Với đội ngũ chuyên gia Kiểm toán viên và Kế toán viên công chứng dày dặn kinh nghiệm, MAN không chỉ giúp bạn hoàn thành nghĩa vụ kiểm toán báo cáo tài chính một cách chuẩn mực và kịp thời, mà còn cung cấp các giải pháp tư vấn chuyên sâu về thuế, quản trị và tái cấu trúc, giúp bạn tối ưu hóa lợi ích và nâng tầm quản trị. Đồng hành cùng MAN, doanh nghiệp bạn sẽ có được sự đảm bảo hợp lý cần thiết để tự tin đưa ra mọi quyết định chiến lược. Liên hệ ngay với MAN để nhận tư vấn chuyên sâu về gói dịch vụ kiểm toán phù hợp nhất cho quy mô và đặc thù hoạt động của bạn!

Thông tin liên hệ dịch vụ tại MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
• Mobile/Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
• Email: man@man.net.vn

Phụ trách sản xuất nội dung bởi: Ông Lê Hoàng Tuyên – Sáng lập viên (Founder) & CEO MAN – Master Accountant Network, Kiểm toán viên CPA Việt Nam với hơn 30 năm kinh nghiệm trong ngành Kế toán, Kiểm toán và Tư vấn Tài chính.