Khi nào cần kiểm toán? 8 dấu hiệu doanh nghiệp không nên bỏ qua

Khi nào cần kiểm toán? Đây là câu hỏi mà nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ thường đặt ra khi quy mô tăng trưởng hoặc khi bắt đầu mở rộng hoạt động ra thị trường quốc tế. Trong bối cảnh kinh tế cạnh tranh và hội nhập sâu rộng như hiện nay, kiểm toán không chỉ là yêu cầu bắt buộc từ luật pháp mà còn là một phần trong chiến lược quản trị tài chính thông minh và bền vững.

Kiểm toán là gì và vì sao quan trọng với doanh nghiệp?

Kiểm toán (audit) là quá trình đánh giá độc lập các báo cáo tài chính, quy trình kiểm soát nội bộ và tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp nhằm đảm bảo tính minh bạch, chính xác và tin cậy của thông tin tài chính. Theo thống kê từ Tổng cục Thuế, hơn 60% doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam chưa từng thực hiện kiểm toán, dù nhiều trong số đó đã có hoạt động kinh doanh vượt mốc quy mô trung bình.

Tầm quan trọng của kiểm toán không chỉ nằm ở nghĩa vụ pháp lý mà còn giúp doanh nghiệp đánh giá đúng thực trạng tài chính, cải thiện hiệu quả vận hành và nâng cao niềm tin từ đối tác, nhà đầu tư, ngân hàng.

Khi nào cần kiểm toán? 8 tín hiệu cho thấy đã đến lúc

Dưới đây là các tình huống cho thấy doanh nghiệp của bạn cần cân nhắc nghiêm túc việc thực hiện kiểm toán:

Có đang mở rộng quy mô?

Khi doanh nghiệp bắt đầu mở rộng chi nhánh, tăng vốn điều lệ hoặc mở rộng ngành nghề kinh doanh, kiểm toán sẽ giúp đánh giá năng lực tài chính thực tế, từ đó tránh các sai lệch tiềm ẩn trong quản lý dòng tiền và hiệu quả hoạt động.

Có đang gọi vốn từ nhà đầu tư?

Các nhà đầu tư chiến lược hoặc quỹ đầu tư mạo hiểm thường yêu cầu báo cáo tài chính đã kiểm toán trước khi ra quyết định. Theo một báo cáo từ Vietnam Investment Review (2024), hơn 85% thương vụ gọi vốn từ quỹ đầu tư đều yêu cầu báo cáo tài chính kiểm toán trong 2 năm gần nhất. Việc thiếu kiểm toán có thể khiến cơ hội bị bỏ lỡ ngay từ vòng đầu tiên.

Có hoạt động đa quốc gia?

Việc mở rộng ra thị trường quốc tế hoặc hợp tác với các đối tác nước ngoài thường kèm theo yêu cầu tuân thủ chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS) và cung cấp báo cáo kiểm toán độc lập để đảm bảo tính minh bạch. Đặc biệt, nhiều đối tác châu Âu hoặc Mỹ yêu cầu kiểm toán là điều kiện tiên quyết trong đàm phán.

Có kế hoạch niêm yết cổ phiếu?

Theo Luật Chứng khoán 2019, công ty đại chúng hoặc doanh nghiệp đang chuẩn bị niêm yết buộc phải có báo cáo tài chính kiểm toán theo quy định. Việc thiếu kiểm toán có thể khiến doanh nghiệp không đủ điều kiện IPO hoặc bị loại khỏi danh sách xét duyệt từ sàn giao dịch.

Có tham gia đấu thầu công trình hoặc dự án lớn?

Theo yêu cầu của nhiều đơn vị mời thầu, nhất là trong lĩnh vực xây dựng, cung ứng dịch vụ công hoặc công nghệ, doanh nghiệp phải cung cấp báo cáo tài chính kiểm toán để chứng minh năng lực tài chính. Trong báo cáo từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư, gần 70% gói thầu công yêu cầu nhà thầu nộp kèm báo cáo kiểm toán năm gần nhất.

Có thực hiện mua bán, sáp nhập doanh nghiệp (M&A)?

Trong quá trình M&A, kiểm toán đóng vai trò then chốt giúp nhà đầu tư xác minh giá trị thật của doanh nghiệp. Kiểm toán giúp làm rõ các khoản phải thu, phải trả, nợ tiềm ẩn hoặc nghĩa vụ tài chính chưa được ghi nhận. Không có kiểm toán, thương vụ M&A có thể bị đình trệ hoặc đàm phán giá trị bị giảm sút đáng kể.

Có sử dụng vốn nhà nước?

Theo Luật Kiểm toán độc lập 2011 (Điều 37) và Nghị định 17/2012/NĐ-CP, doanh nghiệp sử dụng trên 50% vốn nhà nước hoặc thuộc sở hữu nhà nước bắt buộc phải thực hiện kiểm toán hàng năm. Đây là yêu cầu pháp lý không thể bỏ qua, nhằm đảm bảo tính công khai, minh bạch trong sử dụng ngân sách.

Có nhu cầu nâng cao uy tín và minh bạch tài chính?

Ngay cả khi không thuộc diện bắt buộc, nhiều doanh nghiệp vẫn chủ động kiểm toán để nâng cao uy tín trong mắt ngân hàng, nhà đầu tư và đối tác. Đặc biệt, kiểm toán giúp tăng khả năng tiếp cận các khoản vay trung dài hạn và tạo lợi thế trong đấu thầu hoặc kêu gọi vốn.

Trường hợp doanh nghiệp bắt buộc phải kiểm toán theo quy định pháp luật

Không phải mọi doanh nghiệp đều bắt buộc phải kiểm toán hàng năm, tuy nhiên pháp luật Việt Nam đã có những quy định rõ ràng về các trường hợp bắt buộc. Việc nắm rõ nhóm đối tượng thuộc diện kiểm toán không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp lý mà còn phòng tránh các rủi ro liên quan đến đấu thầu, gọi vốn hoặc niêm yết cổ phiếu.

Như vậy, bảng trên giúp doanh nghiệp nhanh chóng xác định liệu mình có thuộc diện bắt buộc kiểm toán theo luật hiện hành hay không. Trong trường hợp chưa bắt buộc, doanh nghiệp vẫn nên chủ động kiểm toán định kỳ để nâng cao năng lực quản trị và chuẩn bị tốt cho các bước phát triển chiến lược.

So sánh giữa doanh nghiệp đã kiểm toán và chưa kiểm toán

Việc có hay không có kiểm toán ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh và khả năng phát triển của doanh nghiệp trên nhiều khía cạnh. Bảng dưới đây sẽ giúp bạn nhìn rõ sự khác biệt giữa doanh nghiệp có kiểm toán và doanh nghiệp chưa thực hiện kiểm toán.

Từ bảng so sánh trên có thể thấy, kiểm toán không chỉ là một thủ tục mang tính tuân thủ, mà còn là lợi thế chiến lược để doanh nghiệp nâng cao năng lực tài chính, tiếp cận thị trường vốn và xây dựng uy tín bền vững với các bên liên quan.

Doanh nghiệp cần chuẩn bị gì cho lần đầu kiểm toán?

• Chuẩn hóa hệ thống kế toán theo chuẩn VAS hoặc IFRS nếu hoạt động quốc tế
• Rà soát lại toàn bộ chứng từ, hợp đồng, hóa đơn mua bán, sổ sách
• Đảm bảo quy trình kế toán nội bộ minh bạch, phân quyền rõ ràng
• Tập huấn nhân sự kế toán phối hợp cùng đơn vị kiểm toán độc lập
• Lên kế hoạch kiểm toán định kỳ mỗi năm, gắn với kế hoạch tài chính – ngân sách

Việc chuẩn bị tốt ngay từ đầu sẽ giúp quá trình kiểm toán diễn ra suôn sẻ, giảm thiểu sai sót và tiết kiệm chi phí phát sinh.

Lợi ích thiết thực khi doanh nghiệp thực hiện kiểm toán

Kiểm toán không chỉ là một bước tuân thủ theo quy định pháp luật, mà còn mang lại nhiều lợi ích chiến lược cho doanh nghiệp trong quá trình phát triển. Trước hết, kiểm toán giúp tăng cường tính minh bạch và độ tin cậy trong báo cáo tài chính. Một báo cáo được kiểm toán độc lập sẽ có sức nặng hơn trong mắt các bên liên quan như ngân hàng, nhà đầu tư hay đối tác chiến lược, từ đó mở rộng khả năng tiếp cận vốn và cơ hội hợp tác kinh doanh.

Không chỉ dừng lại ở khía cạnh minh bạch, kiểm toán còn hỗ trợ doanh nghiệp quản trị rủi ro hiệu quả hơn. Các sai sót trong ghi nhận doanh thu, chi phí hay nợ phải thu, phải trả sẽ được phát hiện kịp thời, đồng thời giúp ngăn ngừa hành vi gian lận trong nội bộ. Thực tiễn đã cho thấy, những doanh nghiệp duy trì kiểm toán định kỳ thường có hệ thống kiểm soát nội bộ tốt hơn, từ đó giảm thiểu chi phí khắc phục rủi ro và tăng hiệu quả vận hành.

Bên cạnh đó, kiểm toán còn là công cụ hữu ích giúp ban lãnh đạo đưa ra các quyết định tài chính chính xác hơn. Khi dữ liệu kế toán được kiểm tra độc lập, các báo cáo sẽ phản ánh đúng thực trạng hoạt động, cho phép doanh nghiệp phân bổ nguồn lực hợp lý và hoạch định chiến lược tăng trưởng dài hạn.

Một lợi ích khác không thể không nhắc đến là việc cải thiện vị thế cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường. Với hồ sơ tài chính được kiểm toán bài bản, doanh nghiệp sẽ có lợi thế rõ rệt khi tiếp cận ngân hàng, đấu thầu công trình lớn hoặc kêu gọi nhà đầu tư. Trong nhiều trường hợp, đây chính là yếu tố giúp doanh nghiệp vượt qua các đối thủ cùng ngành về độ tin cậy và khả năng đáp ứng yêu cầu tài chính.

Một số câu hỏi thường gặp (FAQ)

Kết luận: Kiểm toán là bước đi chiến lược, không chỉ là nghĩa vụ

Việc xác định đúng thời điểm cần kiểm toán sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ tuân thủ quy định pháp luật mà còn mở rộng khả năng tiếp cận vốn, tăng uy tín và phát triển bền vững. Nếu doanh nghiệp bạn đang mở rộng quy mô, gọi vốn đầu tư, niêm yết cổ phiếu hoặc tham gia đấu thầu, thì đã đến lúc nghiêm túc đặt câu hỏi: “Khi nào cần kiểm toán?” và chủ động hành động.

Bạn có thể tìm hiểu chi tiết hơn về dịch vụ kiểm toán phù hợp tại bài viết trụ cột: MAN – Dịch vụ kiểm toán.

Ngoài ra, toàn văn Luật Kiểm toán độc lập 2011 cũng được công bố chính thức tại Cổng Thông tin Pháp luật Quốc gia. Bạn có thể tham khảo đầy đủ tại địa chỉ vbpl.vn