Tiêu chí chọn công ty kiểm toán cho công ty niêm yết 2025

Công ty kiểm toán cho công ty niêm yết đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và uy tín của doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Khi thị trường ngày càng phát triển, yêu cầu về quản trị và công bố thông tin trở nên khắt khe hơn bao giờ hết. Với các công ty niêm yết (CTNY), báo cáo tài chính (BCTC) được kiểm toán không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn là “chứng thư niềm tin” giúp thu hút và giữ chân nhà đầu tư.

Thực tế cho thấy, nhiều CTNY bị cảnh báo, thậm chí có nguy cơ hủy niêm yết do lựa chọn sai đơn vị kiểm toán hoặc BCTC bị đưa ra ý kiến không chấp nhận. Vì vậy, việc chọn công ty kiểm toán cho công ty niêm yết không chỉ là tuân thủ pháp luật, mà còn là yếu tố then chốt bảo vệ uy tín doanh nghiệp.

Bài viết này sẽ đi sâu làm rõ vai trò, yêu cầu pháp lý và cung cấp các tiêu chí lựa chọn đối tác kiểm toán chiến lược và uy tín, giúp doanh nghiệp niêm yết đưa ra quyết định tối ưu.

I. Khái niệm và yêu cầu pháp lý đối với công ty kiểm toán cho CTNY

Để hiểu rõ về tầm quan trọng của quyết định này, trước hết chúng ta cần làm rõ bản chất và yêu cầu pháp lý đặc thù của công ty niêm yết và tổ chức kiểm toán phục vụ họ.

1.1. Công ty niêm yết (CTNY) là gì?

Công ty niêm yết (CTNY) là các công ty đại chúng có cổ phiếu đã được chấp thuận và giao dịch chính thức trên các Sở Giao dịch Chứng khoán (HOSE hoặc HNX). Do huy động vốn từ công chúng, CTNY phải chịu sự quản lý nghiêm ngặt từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) và tuân thủ các quy định khắt khe về quản trị công ty, đặc biệt là công bố thông tin minh bạch, kịp thời.

1.2. Công ty kiểm toán cho CTNY là gì?

Công ty kiểm toán cho công ty niêm yết là các tổ chức kiểm toán độc lập phải đáp ứng hai điều kiện song song: có đủ điều kiện hành nghề theo Luật Kế toán và bắt buộc phải được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) chấp thuận/đăng ký để thực hiện kiểm toán BCTC hàng năm cho CTNY.

Sự khác biệt lớn nhất là các tổ chức này phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc kiểm toán, đạo đức nghề nghiệp và quy định luân chuyển kiểm toán viên khắt khe hơn so với kiểm toán các doanh nghiệp thông thường.

1.3. Cơ sở pháp lý và yêu cầu luân chuyển kiểm toán

Hoạt động kiểm toán CTNY được quy định chặt chẽ trong hệ thống pháp luật, tạo ra một khuôn khổ tin cậy cho thị trường. Các văn bản pháp lý chính bao gồm:

• Luật Kế toán và Luật Chứng khoán 2019: Là hai nền tảng pháp lý cơ bản.
• Nghị định 155/2020/NĐ-CP (Quy định chi tiết thi hành Luật Chứng khoán): Đề cập đến trách nhiệm công bố thông tin và yêu cầu kiểm toán.
• Thông tư 09/2020/TT-BTC (Hướng dẫn công bố danh sách các tổ chức kiểm toán được chấp thuận): Quy định điều kiện cụ thể để công ty kiểm toán được UBCKNN chấp thuận hoạt động.

Yêu cầu về luân chuyển kiểm toán viên và công ty kiểm toán cũng là một điều kiện bắt buộc để đảm bảo tính độc lập và khách quan trong quá trình kiểm toán.

Tóm tắt ý chính: Công ty kiểm toán được UBCKNN chấp thuận không chỉ cần đủ điều kiện hành nghề, mà còn phải được UBCKNN phê duyệt và duy trì tuân thủ các quy tắc đạo đức nghề nghiệp khắt khe.

II. Vai trò tối quan trọng của công ty kiểm toán đối với CTNY

Việc có một BCTC được kiểm toán bởi một công ty kiểm toán cho công ty niêm yết uy tín mang lại giá trị to lớn, không chỉ dừng ở việc tuân thủ mà còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững.

2.1. Đối với công ty niêm yết: Cơ chế bảo vệ và củng cố

Đối với bản thân doanh nghiệp, công ty kiểm toán cho công ty niêm yết đóng vai trò như một cơ chế nội tại giúp củng cố hoạt động kinh doanh và pháp lý:

• Đảm bảo tuân thủ pháp luật: Kiểm toán là yêu cầu bắt buộc để duy trì trạng thái niêm yết, tránh các rủi ro bị cảnh báo hoặc đình chỉ giao dịch.
• Hoàn thiện quản trị rủi ro: KTV độc lập đưa ra các kiến nghị giá trị giúp CTNY cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro tài chính.
• Nâng cao uy tín và khả năng huy động vốn: BCTC được kiểm toán là cơ sở để ngân hàng, tổ chức tín dụng cấp vốn và là bằng chứng vững chắc khi công ty phát hành cổ phiếu hoặc trái phiếu ra công chúng.

2.2. Đối với thị trường và nhà đầu tư: Xây dựng niềm tin bền vững

Kiểm toán là nền tảng giúp CTNY xây dựng niềm tin bền vững với cổ đông và nhà đầu tư. Đây là vai trò cốt lõi của dịch vụ kiểm toán cho công ty niêm yết:

• Tăng tính minh bạch và khách quan: Đảm bảo thông tin tài chính phản ánh đúng thực trạng, giảm bất cân xứng thông tin giữa doanh nghiệp và nhà đầu tư, từ đó tăng độ tin cậy.
• Cung cấp căn cứ ra quyết định: Giúp nhà đầu tư có cơ sở vững chắc để đưa ra quyết định giao dịch và bảo vệ quyền lợi của cổ đông.
• Duy trì sự ổn định thị trường: Giảm thiểu rủi ro thông tin sai lệch có thể gây biến động lớn, góp phần duy trì sự ổn định và công bằng của thị trường chứng khoán.

Ví dụ thực tế: Năm 2024, một CTNY đã bị đình chỉ giao dịch do BCTC bị kiểm toán từ chối đưa ý kiến, cho thấy vai trò quyết định của dịch vụ kiểm toán cho công ty niêm yết trong việc duy trì trạng thái hoạt động trên sàn.

III. Tiêu chí lựa chọn công ty kiểm toán uy tín cho CTNY

Việc lựa chọn công ty kiểm toán cho công ty niêm yết cần được xem xét trên 4 tiêu chí cốt lõi, đảm bảo cả về năng lực chuyên môn và tính độc lập.

Trước khi đi sâu vào chi tiết từng tiêu chí, bạn có thể tham khảo bảng tóm tắt dưới đây để có cái nhìn tổng quan về sự cần thiết của mỗi yếu tố:

Lưu ý sau bảng: Bốn tiêu chí này phải được xem xét đồng thời. Một công ty kiểm toán được UBCKNN chấp thuận không chỉ cần có tên trong danh sách, mà còn phải chứng minh được năng lực chuyên môn phù hợp với quy mô và ngành nghề phức thù của CTNY.

Dưới đây là phân tích chi tiết các tiêu chí:

3.1. Uy tín và danh tiếng (yêu cầu UBCKNN chấp thuận)

Uy tín là yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất khi lựa chọn công ty kiểm toán cho công ty niêm yết. Tiêu chí bắt buộc là đơn vị đó phải nằm trong danh sách các tổ chức kiểm toán được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) chấp thuận. Các công ty này được đánh giá cao về năng lực và kinh nghiệm kiểm toán các doanh nghiệp có quy mô lớn cùng các giao dịch phức tạp. Để tìm hiểu rõ hơn về các tổ chức uy tín, bạn có thể tham khảo Top Công ty Kiểm toán.

Trên thị trường hiện nay, các công ty kiểm toán uy tín thường được phân thành hai nhóm chính:

• Nhóm kiểm toán quốc tế (Big 4 và Hãng quốc tế lớn): Bao gồm các công ty thuộc nhóm Big 4 như PwC, Deloitte, KPMG và Ernst & Young (E&Y). Nhóm này nổi bật với quy trình kiểm toán chuẩn mực toàn cầu, hệ thống kiểm soát chất lượng chặt chẽ, tạo niềm tin tối đa cho các nhà đầu tư nước ngoài và các CTNY có giao dịch quốc tế phức tạp.
• Nhóm kiểm toán lớn Việt Nam: Bao gồm các hãng lớn như AASC, Grant Thornton và nhiều tổ chức cung cấp dịch vụ kiểm toán đạt chuẩn quốc tế khác (Ví dụ như MAN – Master Accountant Network tại TP.HCM). Các công ty này am hiểu sâu sắc về luật pháp và môi trường kinh doanh trong nước, thường cung cấp sự linh hoạt cao hơn trong dịch vụ.

3.2. Năng lực chuyên môn và kinh nghiệm kiểm toán BCTC

• Trình độ nhân sự: Đội ngũ KTV phải có chứng chỉ hành nghề (CPA/ACCA), đặc biệt là KTV chủ trì phải có kinh nghiệm sâu rộng trong kiểm toán BCTC hợp nhất và các giao dịch phức tạp.
• Kinh nghiệm ngành: CTKT cần am hiểu sâu sắc về ngành nghề kinh doanh đặc thù của CTNY (ví dụ: am hiểu quy định IFRS trong lĩnh vực tài chính, hoặc quy tắc hạch toán bất động sản).

3.3. Tính độc lập và khách quan

Để đảm bảo tính trung thực của ý kiến kiểm toán, CTKT phải tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc độc lập, bao gồm:

• Không có mối quan hệ lợi ích tài chính hoặc phi tài chính đáng kể với CTNY.
• Tuân thủ nghiêm ngặt quy định về luân chuyển KTV và công ty kiểm toán cho công ty niêm yết sau thời gian quy định để tránh sự phụ thuộc.

3.4. Chất lượng dịch vụ và hỗ trợ tư vấn

Bên cạnh việc hoàn thành báo cáo, chất lượng dịch vụ còn thể hiện qua:

• Quy trình khoa học: Đảm bảo quy trình kiểm toán hiệu quả, ít làm gián đoạn hoạt động kinh doanh thường xuyên của CTNY.
• Khả năng tư vấn: CTKT có thể cung cấp tư vấn chuyên sâu ngoài kiểm toán về thuế, kế toán theo chuẩn mực quốc tế hoặc quản trị rủi ro, giúp CTNY hoạt động tối ưu hơn.

IV. Quy trình hợp tác và lời khuyên thực hành

Việc lựa chọn và phê duyệt CTKT là một quá trình pháp lý chặt chẽ. Ban lãnh đạo CTNY cần lưu ý các bước và thời điểm quan trọng sau.

4.1. Quy trình lựa chọn, phê duyệt công ty kiểm toán

Quá trình lựa chọn và ký kết hợp đồng kiểm toán thường diễn ra theo các bước sau:

• Thời điểm lựa chọn: Nên thực hiện trước khi kết thúc năm tài chính (thường vào quý IV) để đảm bảo KTV có thể tham gia kiểm kê cuối năm và nắm bắt thông tin sớm, giúp đẩy nhanh tiến độ kiểm toán BCTC.
• Lập kế hoạch sơ bộ: Trước khi ký hợp đồng, CTNY nên yêu cầu công ty kiểm toán trình bày kế hoạch kiểm toán sơ bộ để đánh giá phạm vi, mức độ phù hợp và thời gian thực hiện.
• Phê duyệt: CTNY lựa chọn danh sách đề xuất và trình Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) hoặc Hội đồng Quản trị/Ban Kiểm soát (theo điều lệ) phê duyệt.
• Ký kết và Công bố: Ký kết hợp đồng kiểm toán. Thông tin công bố công ty kiểm toán được chọn cần được đăng tải trên website CTNY và cổng thông tin của HOSE/HNX theo đúng thời hạn quy định.

4.2. Các lưu ý quan trọng và lời khuyên thực hành

Để đảm bảo quá trình kiểm toán diễn ra suôn sẻ và đạt kết quả tốt nhất, Ban lãnh đạo CTNY cần thực hiện:

• Tạo sự đồng hành của Ban lãnh đạo: Đảm bảo HĐQT và Ban Tổng Giám đốc tham gia trực tiếp vào các phiên họp để xử lý các vấn đề trọng yếu kịp thời, tránh các hiểu lầm có thể dẫn đến ý kiến ngoại trừ.
• Phối hợp chặt chẽ và cung cấp tài liệu đầy đủ: Thường xuyên trao đổi và phản hồi nhanh chóng, cung cấp tài liệu đầy đủ cho KTV trong suốt quá trình kiểm toán.
• Lập kế hoạch luân chuyển chủ động: Chủ động lập kế hoạch thay đổi (luân chuyển) CTKT sau thời gian tối đa theo quy định pháp luật để duy trì tính độc lập.
• Lời khuyên theo quy mô: CTNY quy mô trung bình nên ưu tiên công ty kiểm toán trong nước có kinh nghiệm ngành (không nhất thiết là Big 4) để đảm bảo chi phí hợp lý nhưng vẫn đạt chất lượng và được UBCKNN chấp thuận.

V. Kết luận: Tầm quan trọng của việc chọn công ty kiểm toán cho CTNY

Kiểm toán là yếu tố then chốt quyết định sự tin cậy của CTNY trên thị trường. Việc lựa chọn công ty kiểm toán cho công ty niêm yết không chỉ là tuân thủ mà là đầu tư vào uy tín.

CTNY nên ưu tiên chất lượng và uy tín tuyệt đối, không chỉ dựa vào chi phí, để đảm bảo lợi ích dài hạn của cổ đông.

Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh

• Mobile / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622

• Email: man@man.net.vn

Việc lựa chọn công ty kiểm toán cho công ty niêm yết không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, mà còn là cách bảo vệ niềm tin của thị trường. Hãy rà soát kỹ lưỡng các tiêu chí trên để chọn được đối tác kiểm toán chiến lược và bền vững.