Tổng hợp các vai trò dịch vụ kiểm toán doanh nghiệp cần hiểu rõ ngay từ đầu

Vai trò dịch vụ kiểm toán không chỉ dừng lại ở việc tuân thủ pháp luật mà còn là một phần không thể thiếu trong chiến lược phát triển của doanh nghiệp. Ngay từ giai đoạn đầu, việc hiểu đúng chức năng kiểm toán sẽ giúp doanh nghiệp kiểm soát tài chính tốt hơn, nâng cao hiệu quả quản trị và xây dựng lòng tin vững chắc với nhà đầu tư, ngân hàng và đối tác kinh doanh.

Tuân thủ pháp luật và chính sách tài chính

Vai trò dịch vụ kiểm toán không chỉ gói gọn trong việc rà soát số liệu, mà còn đóng vai trò như một “lá chắn pháp lý” giúp doanh nghiệp vận hành đúng luật và tránh rủi ro truy cứu trách nhiệm tài chính.

Theo Điều 31, Luật Kiểm toán độc lập năm 2011, các doanh nghiệp niêm yết, tổ chức tín dụng, công ty có vốn đầu tư nước ngoài và nhiều đơn vị thuộc diện kiểm toán bắt buộc phải tiến hành kiểm toán báo cáo tài chính hàng năm. Đây không phải là lựa chọn – mà là yêu cầu pháp lý. Việc không thực hiện có thể khiến doanh nghiệp đối mặt với một loạt hệ lụy nghiêm trọng, từ bị xử phạt hành chính, truy thu thuế, cho đến mất cơ hội đấu thầu, vay vốn hay ký kết hợp đồng lớn với các đối tác nhà nước hoặc nước ngoài.

Một thống kê đáng chú ý từ Tổng cục Thuế Việt Nam năm 2023 cho thấy:

42,3% doanh nghiệp nhỏ và vừa bị truy thu thuế do sai sót trong hồ sơ sổ sách. Trong số này, 76% không có kiểm toán định kỳ, cho thấy mối liên hệ trực tiếp giữa việc thiếu kiểm soát tài chính độc lập và nguy cơ vi phạm pháp luật.

Điều này đồng nghĩa: không có kiểm toán, doanh nghiệp đang vận hành trong vùng rủi ro cao mà không hề hay biết. Sai sót nhỏ trong kế toán – chẳng hạn như định khoản nhầm thuế GTGT, ghi nhận doanh thu sai kỳ hoặc thiếu lưu trữ chứng từ – đều có thể trở thành căn cứ xử phạt từ cơ quan thuế hoặc thanh tra tài chính.

Với kiểm toán, doanh nghiệp không chỉ được rà soát lại toàn bộ hệ thống số liệu, mà còn được cảnh báo sớm về các điểm không tuân thủ. Kiểm toán viên độc lập sẽ đánh giá tính hợp lý, hợp pháp của từng khoản mục, từ đó đảm bảo báo cáo tài chính không chỉ chính xác, mà còn đủ sức “đứng vững” trước mọi đợt kiểm tra từ cơ quan chức năng.

Thay vì bị động sửa sai, doanh nghiệp hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa rủi ro pháp lý nếu coi kiểm toán là công cụ phòng vệ chiến lược – ngay từ đầu.

Tăng cường độ tin cậy với ngân hàng và nhà đầu tư

Trong môi trường kinh doanh hiện đại, báo cáo tài chính được kiểm toán không chỉ là biểu mẫu hành chính — mà là “tấm hộ chiếu tài chính” của doanh nghiệp khi bước ra thị trường vốn, ngân hàng và các thương vụ chiến lược.

Một báo cáo có kiểm toán đồng nghĩa với việc đã được một đơn vị kiểm toán độc lập xác nhận rằng các số liệu tài chính là trung thực, hợp lý và tuân thủ chuẩn mực kế toán. Đây là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp được đánh giá là đáng tin cậy trong mắt các tổ chức tài chính và nhà đầu tư chuyên nghiệp.

Theo khảo sát năm 2024 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam phối hợp cùng Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư Tài chính (VAFIE), tỷ lệ được chấp thuận vay vốn hoặc nhận đầu tư tăng vượt trội nếu doanh nghiệp có báo cáo kiểm toán:

Chênh lệch không đến từ quy mô doanh nghiệp, mà đến từ độ tin cậy dữ liệu. Trong khi báo cáo nội bộ có thể bị nghi ngờ về tính minh bạch, thì báo cáo đã kiểm toán là minh chứng mạnh mẽ về sự chuyên nghiệp trong quản trị tài chính.

Ngân hàng sẽ dễ dàng thẩm định khả năng trả nợ. Nhà đầu tư sẽ an tâm hơn khi rót vốn. Và doanh nghiệp sẽ được mở cánh cửa vào các dự án, các thị trường mà trước đó còn là “vùng cấm”.

Ngược lại, thiếu báo cáo kiểm toán, nhiều doanh nghiệp dù có tiềm lực nhưng vẫn bị từ chối tài trợ chỉ vì không đủ cơ sở xác minh độ minh bạch tài chính. Không ít thương vụ M&A, IPO hoặc đấu thầu công khai đã đổ vỡ chỉ vì một điều đơn giản: thiếu báo cáo kiểm toán độc lập.

Hiểu rõ vai trò của kiểm toán trong việc xây dựng độ tin cậy tài chính sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ được nhìn nhận là hợp lệ — mà còn là đáng đầu tư.

Tính kiểm soát nội bộ và phòng ngừa rủi ro

Đánh giá và cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ

Một trong những giá trị cốt lõi mà kiểm toán mang lại cho doanh nghiệp – nhưng thường bị xem nhẹ – chính là đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ. Trong bối cảnh các doanh nghiệp ngày càng đối mặt với rủi ro tài chính, gian lận và thất thoát nguồn lực, việc kiểm soát nội bộ hiệu quả không chỉ giúp bảo vệ tài sản mà còn giữ vững tính minh bạch trong toàn bộ hoạt động quản trị.

Kiểm toán viên đóng vai trò như một bên thứ ba độc lập, sử dụng các phương pháp chuyên môn để đánh giá các yếu tố cốt lõi trong hệ thống kiểm soát tài chính, bao gồm:

• Mức độ phân quyền – phân nhiệm: Ai có quyền phê duyệt? Ai chịu trách nhiệm kiểm tra? Hệ thống có cơ chế giám sát chéo hay không?

• Quy trình ngân sách: Việc lập, xét duyệt và chi tiêu ngân sách có minh bạch và đúng quy trình hay không?

• Ghi nhận doanh thu – chi phí: Các khoản thu chi có được ghi nhận đúng thời điểm, đúng nguyên tắc kế toán hay có dấu hiệu “làm đẹp số liệu”?

Trong nhiều trường hợp, chỉ đến khi xảy ra sai phạm lớn — ví dụ như nhân viên kế toán chiếm dụng quỹ công ty, hoặc hóa đơn mua bán bị khai khống — doanh nghiệp mới nhận ra rằng hệ thống kiểm soát nội bộ gần như “mở toang”.

Một báo cáo nội bộ của Hiệp hội Kiểm toán nội bộ Việt Nam (IIA Vietnam, 2023) cho biết:

“Hơn 61% các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam không có hệ thống kiểm soát nội bộ rõ ràng; và gần 80% sai sót kế toán xảy ra là do thiếu giám sát độc lập.”

Do đó, kiểm toán không chỉ để “kiểm tra sổ sách”, mà còn giúp doanh nghiệp chủ động bịt lỗ hổng vận hành trước khi thiệt hại xảy ra.

Tối ưu chi phí vận hành và nâng cao hiệu quả tài chính

Một điểm thường bị bỏ qua là: kiểm toán không chỉ phát hiện sai sót — mà còn đề xuất cải tiến. Trong quá trình kiểm tra, kiểm toán viên có thể phát hiện ra các chi phí không hợp lệ, quy trình vận hành chồng chéo hoặc các khoản thất thoát tiềm ẩn mà doanh nghiệp chưa từng nhận thấy.

Theo khảo sát của PwC Việt Nam công bố năm 2022:

“Doanh nghiệp thực hiện kiểm toán định kỳ và áp dụng đầy đủ các khuyến nghị từ kiểm toán viên có thể tiết kiệm 15–25% chi phí vận hành trong năm đầu tiên.”

Cụ thể, các khuyến nghị kiểm toán thường xoay quanh:

• Tối ưu quy trình kế toán: Loại bỏ thao tác thừa, hạn chế trùng lặp dữ liệu giữa các phòng ban.

• Ứng dụng công nghệ tài chính: Triển khai phần mềm kế toán chuẩn hóa, hệ thống ERP, tự động hóa dòng tiền.

• Quản trị rủi ro tài chính: Phát hiện và ngăn chặn các khoản chi chưa hợp lệ, xử lý các khoản công nợ bất thường.

Rất nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất hoặc bán lẻ, đã cải thiện đáng kể dòng tiền và biên lợi nhuận chỉ sau một chu kỳ kiểm toán.

Điều đáng nói là: chi phí thuê kiểm toán – dù ban đầu có vẻ là khoản đầu tư – nhưng thực chất lại tạo ra giá trị hoàn vốn cao thông qua các cải tiến toàn diện. Với những doanh nghiệp đang trong giai đoạn mở rộng, tái cấu trúc hoặc chuẩn bị gọi vốn, đây là khoản đầu tư “cần thiết hơn bao giờ hết”.

Chuẩn bị cho mục tiêu mở rộng quốc tế

Báo cáo kiểm toán chuẩn IFRS và cơ hội tiếp cận thị trường toàn cầu

Trong hành trình vươn ra thị trường khu vực và quốc tế, doanh nghiệp không thể thiếu một “hộ chiếu tài chính” đạt chuẩn toàn cầu – đó chính là báo cáo kiểm toán theo chuẩn mực quốc tế IFRS. Không chỉ giúp doanh nghiệp tăng tính minh bạch và khả năng gọi vốn, việc áp dụng chuẩn IFRS còn là điều kiện bắt buộc nếu muốn IPO ở thị trường nước ngoài hoặc thu hút quỹ đầu tư toàn cầu.

Báo cáo tài chính nội bộ – dù đầy đủ – cũng khó đáp ứng được yêu cầu từ các định chế tài chính quốc tế. Đây là lúc vai trò của dịch vụ kiểm toán trở nên đặc biệt quan trọng: không chỉ kiểm tra tính hợp lệ của số liệu, mà còn đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi toàn bộ hệ thống báo cáo sang chuẩn mực IFRS.

Theo thống kê của Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE), tính đến quý I/2024, có 35% doanh nghiệp niêm yết bắt đầu quá trình chuyển đổi từ chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) sang IFRS. Trong đó, phần lớn là các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực có tỷ lệ vốn hóa cao như: bất động sản, sản xuất công nghiệp và dịch vụ tài chính.

Sự chuyển đổi này không đơn giản. Nó đòi hỏi doanh nghiệp:

• Rà soát lại toàn bộ hệ thống ghi nhận doanh thu – chi phí theo nguyên tắc dồn tích thay vì tiền mặt.

• Đánh giá lại tài sản, công nợ và nguồn vốn theo giá trị hợp lý (fair value).

• Điều chỉnh các chỉ số tài chính để đảm bảo tính nhất quán với chuẩn mực quốc tế.

Với những yêu cầu kỹ thuật phức tạp như vậy, các công ty kiểm toán độc lập có kinh nghiệm triển khai IFRS chính là đối tác chiến lược. Họ không chỉ đóng vai trò thẩm định, mà còn hướng dẫn lộ trình, xây dựng bộ quy trình, và chuyển đổi hệ thống kế toán từng bước theo chuẩn quốc tế.

Thậm chí, đối với một số doanh nghiệp có vốn FDI hoặc đối tác nước ngoài, việc có báo cáo tài chính IFRS đã kiểm toán là điều kiện tiên quyết để duy trì hợp đồng hợp tác dài hạn.

Nói cách khác, kiểm toán không chỉ giúp doanh nghiệp “sạch sẽ về sổ sách” – mà còn là công cụ mở đường đến các thị trường lớn hơn.

So sánh: Kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập

Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập không chỉ giúp doanh nghiệp phân bổ ngân sách phù hợp, mà còn xác định đúng chiến lược kiểm soát tài chính theo từng giai đoạn phát triển.

Nếu kiểm toán nội bộ thường được ví như “người gác cửa bên trong” — giúp doanh nghiệp tự kiểm soát rủi ro, tuân thủ quy trình — thì kiểm toán độc lập lại là “tấm vé thông hành” để doanh nghiệp tạo dựng uy tín với ngân hàng, nhà đầu tư, cơ quan thuế hoặc khi cần IPO.

Dưới đây là bảng so sánh hai hình thức kiểm toán:

Nguồn: tổng hợp từ Bộ Tài chính, VAFIE, ACCA Vietnam

Với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, kiểm toán nội bộ có thể là lựa chọn phù hợp trong giai đoạn khởi đầu, khi cần kiểm soát rủi ro tài chính mà chưa có yêu cầu công khai số liệu. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp bước vào giai đoạn tăng trưởng, hướng đến các mục tiêu lớn như IPO, M&A hay tiếp cận nhà đầu tư tổ chức, kiểm toán độc lập là công cụ không thể thiếu để xây dựng niềm tin và sự minh bạch.

Khi nào doanh nghiệp nên sử dụng dịch vụ kiểm toán?

Dưới đây là những thời điểm nên xem xét sử dụng kiểm toán:

• Khi doanh nghiệp bắt đầu vượt qua ngưỡng vốn điều lệ từ 10 tỷ đồng.

• Khi có kế hoạch mở rộng quy mô, gọi vốn hoặc vay ngân hàng.

• Khi thực hiện sáp nhập, chia tách hoặc niêm yết cổ phiếu.

• Khi cần báo cáo theo IFRS để ký kết hợp đồng quốc tế.

Xem chi tiết các gói dịch vụ kiểm toán tại trang chính thức của MAN:
https://man.net.vn/dich-vu-kiem-toan/

Nguồn tham khảo chuẩn mực quốc tế

Để tìm hiểu thêm về các chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS), doanh nghiệp có thể truy cập:
https://www.ifrs.org

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Kết luận

Dịch vụ kiểm toán không chỉ đơn thuần là một yêu cầu tuân thủ pháp luật – mà còn là đòn bẩy chiến lược để doanh nghiệp xây dựng hệ thống tài chính minh bạch, củng cố niềm tin với đối tác và sẵn sàng cho các bước đi mở rộng.

Việc hiểu đúng và áp dụng kiểm toán ngay từ giai đoạn đầu mang lại nhiều lợi ích dài hạn, bao gồm:

• Nâng cao uy tín tài chính trong mắt ngân hàng, nhà đầu tư và thị trường;

• Hạn chế tối đa rủi ro pháp lý, truy thu thuế và sai sót kế toán;

• Tiết giảm chi phí vận hành thông qua việc tối ưu quy trình nội bộ;

• Chủ động đáp ứng chuẩn mực quốc tế (IFRS) – bước chuẩn bị cần thiết cho IPO, M&A hoặc kêu gọi vốn nước ngoài.

Thay vì đợi đến khi có sai phạm mới “vá lỗi”, doanh nghiệp nên chủ động tiếp cận kiểm toán như một phần của chiến lược phát triển bền vững ngay từ khi đặt nền móng.

Nếu doanh nghiệp của bạn đang tìm kiếm một đơn vị đồng hành chuyên sâu, minh bạch và am hiểu chuẩn mực kiểm toán quốc tế, MAN – Dịch vụ kiểm toán chuyên nghiệp là lựa chọn đáng tin cậy để bắt đầu đúng ngay từ bước đầu tiên.