Phân tích chuyên sâu Nghị định 90/2025/NĐ-CP: Doanh nghiệp lớn và kiểm toán bắt buộc

Phân tích chuyên sâu Nghị định 90/2025/NĐ-CP về kiểm toán doanh nghiệp lớn

Nghị định 90/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 17/2012/NĐ-CP, xác định rõ tiêu chí doanh nghiệp lớn, giới hạn ký báo cáo kiểm toán liên tục và nguyên tắc chuyển tiếp áp dụng. Các quy định này không chỉ nâng cao tính minh bạch và độc lập trong kiểm toán mà còn tác động trực tiếp đến doanh nghiệp và kiểm toán viên trong việc tuân thủ pháp luật, quản trị rủi ro tài chính và nâng cao uy tín trên thị trường. Bài viết cung cấp tổng quan chuyên sâu, phân tích lợi ích, rủi ro và hướng dẫn áp dụng thực tiễn nhằm giúp các bên liên quan hiểu rõ và thực hiện đúng quy định.

Xem thêm bài viết: Doanh nghiệp đạt doanh thu trên 300 tỷ đồng sẽ chính thức thuộc diện kiểm toán bắt buộc từ 14/4/2025

Cơ sở pháp lý

Việc ban hành Nghị định 90/2025/NĐ-CP dựa trên một hệ thống pháp lý chặt chẽ, đảm bảo tính hợp pháp, minh bạch và khả năng áp dụng thực tế trong công tác kiểm toán độc lập. Cụ thể:

Luật Tổ chức Chính phủ (18/02/2025)

Luật Tổ chức Chính phủ 2025 thiết lập khung pháp lý cơ bản cho hoạt động của Chính phủ, các bộ, cơ quan ngang bộ và chính quyền địa phương, trong đó quy định chi tiết phạm vi thẩm quyền, nguyên tắc chỉ đạo, điều phối và kiểm soát hoạt động quản lý nhà nước. Trên cơ sở đó, Luật xác lập quyền hạn của Chính phủ trong việc ban hành, sửa đổi, bổ sung các nghị định nhằm triển khai các luật liên quan một cách đồng bộ và thống nhất.

Việc Nghị định 90/2025/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 17/2012/NĐ-CP trực tiếp xuất phát từ cơ sở này: Chính phủ sử dụng quyền hạn theo Luật để điều chỉnh các quy định về kiểm toán độc lập, đảm bảo rằng các nghị định hướng dẫn thi hành luật đều phản ánh đầy đủ nguyên tắc quản lý, minh bạch tài chính và trách nhiệm giải trình, đồng thời tăng cường sự đồng bộ giữa chính sách pháp luật và thực tiễn quản lý doanh nghiệp.

Phân tích sâu: Luật Tổ chức Chính phủ 2025 không chỉ là cơ sở pháp lý hình thức mà còn tạo nền tảng cho việc giám sát và điều phối giữa các bộ ngành, giúp Nghị định 90/2025/NĐ-CP triển khai hiệu quả các tiêu chí doanh nghiệp lớn, giới hạn thời gian ký báo cáo kiểm toán và cơ chế chuyển tiếp, từ đó nâng cao tính minh bạch và giảm thiểu rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp và kiểm toán viên.

Luật Kiểm toán độc lập ngày 29/03/2011

Luật Kiểm toán độc lập 2011 tạo nền tảng pháp lý cho hoạt động kiểm toán độc lập tại Việt Nam, đặt ra quyền và nghĩa vụ của kiểm toán viên, trách nhiệm của doanh nghiệp, và nguyên tắc thực hiện kiểm toán, nhằm đảm bảo tính minh bạch, khách quan và khả năng kiểm soát rủi ro trong báo cáo tài chính.

Nội dung chính xoay quanh Luật Kiểm toán độc lập 2011

Quyền và nghĩa vụ của kiểm toán viên bao gồm: việc tiếp cận đầy đủ hồ sơ và tài liệu tài chính của doanh nghiệp, đồng thời thực hiện kiểm toán một cách chính xác, khách quan, tuân thủ chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và các quy định pháp luật hiện hành.
Trách nhiệm của doanh nghiệp: Phải cung cấp đầy đủ thông tin, tài liệu kế toán, đồng thời phối hợp với kiểm toán viên trong việc phát hiện và điều chỉnh các sai sót hoặc hành vi gian lận, nhằm đảm bảo kết quả kiểm toán phản ánh đúng tình hình thực tế.
Nguyên tắc thực hiện kiểm toán: yêu cầu kiểm toán viên phải tuân thủ các chuẩn mực kế toán và kiểm toán, đồng thời đảm bảo tính minh bạch, khách quan và khả năng so sánh của báo cáo tài chính được kiểm toán.

Liên hệ với Nghị định 90/2025/NĐ-CP

Liên hệ với Nghị định 90/2025/NĐ-CP, các sửa đổi đã cụ thể hóa quy định về doanh nghiệp lớn phải thực hiện kiểm toán bắt buộc. Theo đó, doanh nghiệp được xác định là lớn nếu đáp ứng các tiêu chí về lao động tham gia bảo hiểm xã hội bình quân, tổng doanh thu và tổng tài sản, nhằm tập trung kiểm toán vào những đơn vị có ảnh hưởng đáng kể tới thị trường và cộng đồng đầu tư.

Bên cạnh đó, Nghị định cũng quy định giới hạn ký báo cáo kiểm toán liên tục, theo đó kiểm toán viên không được ký báo cáo quá năm năm liên tiếp cho cùng một đơn vị. Quy định này không chỉ nâng cao tính độc lập và khách quan của kiểm toán viên mà còn ngăn ngừa rủi ro xung đột lợi ích, sai sót kéo dài trong báo cáo tài chính, đồng thời củng cố niềm tin của nhà đầu tư và cơ quan quản lý vào chất lượng kiểm toán.

Luật sửa đổi, bổ sung các luật liên quan

Doanh nghiệp đạt tiêu chí kiểm toán bắt buộc theo Nghị định 90/2025

Nghị định 90/2025/NĐ-CP không chỉ dựa trên Luật Kiểm toán độc lập 2011 mà còn tham chiếu và kết hợp các luật đã được sửa đổi, bổ sung, nhằm đảm bảo tính thống nhất pháp lý và khả năng áp dụng thực tiễn. Các luật liên quan gồm: Luật Chứng khoán, Luật Kế toán, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, Luật Quản lý thuế, Luật Thuế thu nhập cá nhân và Luật Xử lý vi phạm hành chính.

Luật Chứng khoán

Các sửa đổi của Luật Chứng khoán tập trung tăng cường minh bạch thông tin tài chính, đặc biệt đối với các doanh nghiệp có cổ phiếu niêm yết hoặc huy động vốn từ thị trường. Trong bối cảnh Nghị định 90/2025/NĐ-CP, việc kiểm toán bắt buộc đối với doanh nghiệp lớn giúp đảm bảo các báo cáo tài chính phản ánh chính xác tình hình tài chính, từ đó hỗ trợ nhà đầu tư ra quyết định dựa trên dữ liệu đáng tin cậy.

Luật Kế toán

Luật Kế toán sửa đổi quy định chi tiết về phương pháp lập báo cáo tài chính, xác định doanh thu, tài sản và các chỉ số tài chính quan trọng. Nghị định 90/2025/NĐ-CP dựa trên các quy định này để xác định tiêu chí doanh nghiệp lớn, bao gồm tổng doanh thu, tổng tài sản và số lao động tham gia bảo hiểm xã hội bình quân, từ đó đảm bảo tiêu chuẩn minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Luật Ngân sách nhà nước và Luật Quản lý, sử dụng tài sản công

Các sửa đổi nhấn mạnh việc quản lý chặt chẽ nguồn lực công và tài sản nhà nước, hạn chế rủi ro thất thoát. Áp dụng trong Nghị định 90/2025/NĐ-CP, điều này giúp kiểm toán các doanh nghiệp nhà nước hoặc sử dụng tài sản công phản ánh đúng giá trị thực tế và tuân thủ pháp luật, đảm bảo tính minh bạch và khả năng kiểm soát rủi ro tài chính.

Luật Quản lý thuế và Luật Thuế thu nhập cá nhân

Sửa đổi các luật này nâng cao trách nhiệm kê khai, nộp thuế và bảo đảm tính chính xác của số liệu tài chính. Kiểm toán viên dựa trên các quy định này để đánh giá tính chính xác trong kê khai thuế của doanh nghiệp lớn, đồng thời phát hiện các rủi ro pháp lý tiềm ẩn, góp phần nâng cao chất lượng báo cáo tài chính và giảm rủi ro cho cơ quan quản lý.

Luật Xử lý vi phạm hành chính

Các sửa đổi quy định chế tài và biện pháp xử phạt đối với doanh nghiệp hoặc kiểm toán viên vi phạm quy định về kiểm toán, kế toán, thuế hoặc chứng khoán. Nghị định 90/2025/NĐ-CP dựa trên cơ sở này nhằm tăng cường tính răn đe, bảo đảm hiệu quả thực thi pháp luật, đồng thời giảm thiểu rủi ro cho thị trường và cộng đồng đầu tư.

Vai trò của Bộ Tài chính trong đề xuất và triển khai Nghị định 90/2025/NĐ-CP

Bộ Tài chính đóng vai trò chủ trì, đề xuất và hướng dẫn triển khai Nghị định 90/2025/NĐ-CP, đảm bảo các quy định về kiểm toán độc lập và kiểm toán bắt buộc được áp dụng đồng bộ, phù hợp với thực tiễn doanh nghiệp và yêu cầu quản lý nhà nước. Trách nhiệm này bao gồm nhiều khía cạnh quan trọng:

Trước hết, Bộ Tài chính đề xuất các sửa đổi, bổ sung dựa trên Luật Kiểm toán độc lập 2011 và các luật liên quan, nhằm xác định tiêu chí doanh nghiệp lớn phải kiểm toán bắt buộc, giới hạn ký báo cáo kiểm toán liên tục và các nguyên tắc xác định doanh thu, tài sản, lao động tham gia bảo hiểm xã hội. Các đề xuất này được xây dựng trên cơ sở phân tích dữ liệu thực tiễn, đánh giá tác động thị trường và nhu cầu minh bạch thông tin tài chính.

Tiếp theo, Bộ Tài chính chịu trách nhiệm hướng dẫn, giải thích và giám sát việc thực hiện Nghị định. Điều này bao gồm việc ban hành các thông tư hướng dẫn, tổ chức tập huấn cho doanh nghiệp và kiểm toán viên, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý khác để đảm bảo việc áp dụng các quy định được thống nhất, chính xác và hiệu quả.

Ngoài ra, Bộ còn thực hiện giám sát và đánh giá rủi ro pháp lý, đảm bảo các quy định về kiểm toán không chỉ tăng cường minh bạch tài chính mà còn giảm thiểu gian lận, sai sót và rủi ro xung đột lợi ích trong quá trình thực hiện. Vai trò này đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp lớn, có ảnh hưởng đáng kể tới thị trường và cộng đồng đầu tư.

Những điểm sửa đổi, bổ sung quan trọng đối với việc kiểm toán ở các doanh nghiệp

Kiểm toán viên thực hiện báo cáo tài chính minh bạch và độc lập

Nghị định 90/2025/NĐ-CP đã cụ thể hóa các quy định về kiểm toán bắt buộc cho doanh nghiệp lớn, nhằm tăng cường minh bạch tài chính, giám sát doanh nghiệp có ảnh hưởng đáng kể tới thị trường và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư. Trước khi đi vào từng tiêu chí cụ thể, phần này sẽ làm rõ cách xác định doanh nghiệp lớn và ý nghĩa của từng chỉ số trong việc triển khai kiểm toán bắt buộc.

Tiêu chí xác định doanh nghiệp lớn (Điều 1)

Nghị định 90/2025/NĐ-CP bổ sung quy định cụ thể về việc xác định doanh nghiệp lớn phải kiểm toán bắt buộc. Theo đó, doanh nghiệp khác có quy mô lớn nếu thỏa mãn ít nhất 2 trong 3 tiêu chí sau: lao động tham gia bảo hiểm xã hội bình quân ≥ 200 người, tổng doanh thu năm ≥ 300 tỷ đồng, tổng tài sản ≥ 100 tỷ đồng.

a) Lao động tham gia bảo hiểm xã hội bình quân ≥ 200 người

Tiêu chí này phản ánh quy mô lao động và tầm ảnh hưởng xã hội của doanh nghiệp. Số lượng lao động tham gia BHXH không chỉ cho thấy quy mô nhân sự mà còn là chỉ số về khả năng chi trả lương và trách nhiệm đối với quyền lợi người lao động. Việc đưa tiêu chí này vào Nghị định giúp nhắm đúng các doanh nghiệp có ảnh hưởng lớn đến thị trường lao động và cộng đồng, đồng thời đảm bảo các doanh nghiệp có nguồn lực lớn chịu sự giám sát kiểm toán chặt chẽ.

b) Tổng doanh thu năm ≥ 300 tỷ đồng

Tiêu chí doanh thu phản ánh khả năng hoạt động kinh tế và ảnh hưởng tài chính của doanh nghiệp trên thị trường. Doanh thu lớn đồng nghĩa với lượng giao dịch, hợp đồng và dòng tiền đáng kể, do đó báo cáo tài chính của các doanh nghiệp này có tác động trực tiếp tới niềm tin của nhà đầu tư, đối tác và cơ quan quản lý. Kiểm toán bắt buộc giúp nâng cao độ tin cậy của số liệu tài chính, giảm thiểu rủi ro sai sót hoặc gian lận.

c) Tổng tài sản ≥ 100 tỷ đồng

Tiêu chí tài sản tập trung vào quy mô và giá trị tài chính của doanh nghiệp, bao gồm cả tài sản cố định, lưu động và các khoản đầu tư. Việc xác định doanh nghiệp lớn dựa trên tổng tài sản giúp tăng cường giám sát những đơn vị có sức ảnh hưởng đáng kể tới hệ thống tài chính và thị trường, đồng thời bảo đảm rằng các tài sản có giá trị lớn được kiểm toán đầy đủ, minh bạch.

Việc áp dụng tiêu chí “thỏa mãn ít nhất 2/3” tạo sự linh hoạt và phản ánh thực tế hoạt động doanh nghiệp: một doanh nghiệp có quy mô lao động lớn nhưng doanh thu thấp hoặc ngược lại vẫn có thể được coi là doanh nghiệp lớn nếu tác động thị trường đủ mạnh. Cách tiếp cận này cân bằng giữa yêu cầu kiểm toán bắt buộc và khả năng thực tiễn của doanh nghiệp, đồng thời nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và giám sát pháp lý cho các doanh nghiệp có ảnh hưởng lớn.

Nguyên tắc xác định các chỉ số

Nghị định 90/2025/NĐ-CP quy định chi tiết nguyên tắc xác định các chỉ số để xác định doanh nghiệp lớn phải thực hiện kiểm toán bắt buộc. Theo đó:

Số lao động tham gia bảo hiểm xã hội được tính là toàn bộ số lao động do doanh nghiệp quản lý, sử dụng, trả lương và tham gia bảo hiểm xã hội theo quy định pháp luật.
Số lao động bình quân năm được xác định bằng tổng số lao động tham gia bảo hiểm xã hội của tất cả 12 tháng trong năm trước liền kề chia cho 12, nhằm phản ánh trung bình thực tế về quy mô lao động trong năm.
Tổng doanh thu năm được xác định trên báo cáo tài chính của năm trước liền kề, lập theo quy định pháp luật về kế toán, phản ánh chính xác quy mô hoạt động và dòng tiền của doanh nghiệp.
Tổng tài sản được xác định tại thời điểm cuối năm tài chính trên báo cáo tài chính, bao gồm tài sản cố định, tài sản lưu động và các khoản đầu tư, phản ánh giá trị thực tế và quy mô tổng thể của doanh nghiệp.

Theo quy định chuyển tiếp, các doanh nghiệp không đáp ứng đủ các tiêu chí trong 2 năm liên tiếp sẽ tạm thời không thuộc diện kiểm toán bắt buộc cho đến khi đạt lại các tiêu chí. Quy định này vừa tạo cơ hội cho doanh nghiệp điều chỉnh quy mô và hoạt động, vừa đảm bảo tính hợp lý và khả năng áp dụng pháp luật một cách linh hoạt.

Ví dụ minh họa về xác định doanh nghiệp lớn phải kiểm toán: Doanh nghiệp A có 210 lao động tham gia BHXH, doanh thu 280 tỷ đồng và tổng tài sản 120 tỷ đồng. Với hai trong ba tiêu chí được đáp ứng (lao động và tài sản), doanh nghiệp A được xác định là doanh nghiệp lớn và bắt buộc phải kiểm toán. Doanh nghiệp B có 150 lao động, doanh thu 350 tỷ đồng và tổng tài sản 90 tỷ đồng. Với hai tiêu chí đáp ứng (doanh thu và lao động), doanh nghiệp B cũng phải thực hiện kiểm toán bắt buộc.

Hạn chế ký báo cáo kiểm toán liên tục (Điều 2)

Nghị định 90/2025/NĐ-CP quy định, kiểm toán viên hành nghề không được ký báo cáo kiểm toán cho cùng một đơn vị quá năm năm liên tiếp. Quy định này nhằm đảm bảo tính độc lập và khách quan của kiểm toán viên, giảm thiểu rủi ro xung đột lợi ích và sai sót kéo dài trong báo cáo tài chính.

Quy định chuyển tiếp cho phép các báo cáo kiểm toán đã được ký trước ngày 01/01/2025 vẫn hợp lệ. Điều này vừa tôn trọng tính liên tục trong công tác kiểm toán, vừa bảo đảm khả năng áp dụng thực tiễn mà không gây xáo trộn cho doanh nghiệp và kiểm toán viên.

Việc giới hạn ký báo cáo liên tục giúp ngăn ngừa nguy cơ kiểm toán viên quá quen thuộc với doanh nghiệp, từ đó giảm nguy cơ bỏ sót sai sót hoặc điều chỉnh số liệu không khách quan. Đồng thời, quy định này cũng tăng cường trách nhiệm pháp lý và niềm tin của nhà đầu tư, cơ quan quản lý vào chất lượng báo cáo tài chính.

Lợi ích khi thực hiện kiểm toán bắt buộc

So sánh quy định kiểm toán trước và sau Nghị định 90/2025/NĐ-CP

Việc thực hiện kiểm toán bắt buộc, theo Điều 15 và Điều 16 Nghị định 90/2025/NĐ-CP kết hợp với Luật Kiểm toán độc lập 2011, mang lại lợi ích rõ rệt cho các bên liên quan.

Đối với doanh nghiệp, kiểm toán bắt buộc giúp nâng cao minh bạch tài chính, củng cố uy tín với cổ đông và nhà đầu tư. Việc tuân thủ các tiêu chí xác định doanh nghiệp lớn theo Nghị định 90/2025/NĐ-CP cũng giúp doanh nghiệp phát hiện sớm rủi ro tài chính, sai sót hoặc gian lận kế toán, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để tiếp cận nguồn vốn, thị trường chứng khoán và các cơ hội tài chính khác.

Với kiểm toán viên, việc thực hiện kiểm toán bắt buộc theo Điều 16 Nghị định 90/2025/NĐ-CP bảo đảm tính độc lập và khách quan, tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và pháp luật hiện hành, từ đó giảm thiểu rủi ro trách nhiệm pháp lý và nâng cao uy tín nghề nghiệp.

Đối với cơ quan quản lý nhà nước, kiểm toán bắt buộc là công cụ quan trọng để giám sát hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, đảm bảo tuân thủ các tiêu chí về báo cáo tài chính và chuẩn mực kiểm toán. Nhờ đó, cơ quan quản lý có thể duy trì thị trường minh bạch, bảo vệ nhà đầu tư và ổn định kinh tế, phù hợp với các mục tiêu quản lý và phát triển kinh tế quốc gia.

Rủi ro nếu không thực hiện kiểm toán bắt buộc

Việc doanh nghiệp không thực hiện kiểm toán bắt buộc theo Điều 15 Nghị định 90/2025/NĐ-CP và Luật Kiểm toán độc lập 2011 có thể dẫn đến nhiều rủi ro nghiêm trọng.

Đối với doanh nghiệp

Có thể bị xử phạt hành chính, với mức phạt tối đa 2 tỷ đồng đối với tổ chức và 1 tỷ đồng đối với cá nhân (theo Nghị định 228/2025/NĐ-CP). Trong những trường hợp nghiêm trọng, doanh nghiệp còn có thể truy cứu trách nhiệm dân sự hoặc hình sự.
Nguy cơ mất uy tín trên thị trường, gặp khó khăn trong huy động vốn, niêm yết chứng khoán hoặc tiếp cận các cơ hội tài chính.
Thiếu kiểm toán bắt buộc làm giảm khả năng phát hiện sai sót kế toán, gian lận tài chính kịp thời, tiềm ẩn nguy cơ tổn thất tài chính và pháp lý lớn.

Đối với kiểm toán viên

Ký báo cáo cho doanh nghiệp không thuộc diện kiểm toán bắt buộc hoặc vi phạm giới hạn ký báo cáo liên tục (Điều 16 Nghị định 90/2025/NĐ-CP) có thể dẫn đến vi phạm pháp luật, mất giấy phép hành nghề.
Tăng nguy cơ kiện tụng hoặc tranh chấp với doanh nghiệp.

Đối với cơ quan quản lý nhà nước

Doanh nghiệp không thực hiện kiểm toán bắt buộc làm giảm hiệu quả giám sát, khiến thị trường kém minh bạch.
Tăng rủi ro cho nhà đầu tư, ảnh hưởng tiêu cực đến sự ổn định kinh tế và niềm tin vào hệ thống tài chính quốc gia.

Tác động thực tế và dài hạn theo loại hình doanh nghiệp

Các doanh nghiệp thuộc diện bắt buộc kiểm toán theo Điều 15 Nghị định 90/2025/NĐ-CP sẽ phải chịu chi phí kiểm toán, nhưng đổi lại, việc kiểm toán giúp nâng cao uy tín, củng cố quản trị rủi ro tài chính, đồng thời tạo niềm tin đối với cổ đông, nhà đầu tư và cơ quan quản lý.

Đối với doanh nghiệp vừa đạt 2/3 tiêu chí, doanh nghiệp cần chuẩn bị dữ liệu đầy đủ và áp dụng quy trình kiểm toán bài bản. Quá trình kiểm toán giúp phát hiện và điều chỉnh sai sót kịp thời, từ đó củng cố tuân thủ và ổn định tài chính trong các năm tiếp theo. Ví dụ, doanh nghiệp vừa thực hiện kiểm toán năm 1, phát hiện sai sót và điều chỉnh, sang năm 2 tuân thủ đầy đủ các tiêu chí, duy trì tính minh bạch và ổn định tài chính.

Doanh nghiệp nhỏ, không thuộc diện kiểm toán bắt buộc, có thể tiết kiệm chi phí nhưng đồng thời giới hạn uy tín trên thị trường, khó tiếp cận vốn, chứng khoán hoặc các cơ hội tài chính khác.

Nhìn chung, việc thực hiện kiểm toán bắt buộc mang lại tác động dài hạn tích cực cho toàn bộ thị trường: minh bạch tài chính giúp thu hút đầu tư và tăng niềm tin cổ đông, giảm rủi ro gian lận, nâng cao chất lượng thị trường chứng khoán và tín dụng. Đồng thời, việc luân phiên kiểm toán độc lập góp phần tăng chất lượng báo cáo tài chính, giảm rủi ro hệ thống, đồng bộ với các mục tiêu quản lý rủi ro và phát triển kinh tế bền vững.

So sánh trước và sau khi sửa đổi

Nghị định 90/2025/NĐ-CP đã bổ sung nhiều điểm quan trọng so với Nghị định 17/2012/NĐ-CP, cụ thể hóa các quy định liên quan đến doanh nghiệp lớn, kiểm toán viên và kiểm toán bắt buộc. Bảng dưới đây tóm tắt sự khác biệt chính:

Bảng so sánh các quy định về doanh nghiệp lớn và kiểm toán trước và sau Nghị định 90/2025/NĐ-CP
Tiêu chí	Trước NĐ 17/2012	Sau NĐ 90/2025
Doanh nghiệp lớn	Không chi tiết, chủ yếu dựa trên doanh thu và tổng tài sản	Bổ sung số lao động tham gia BHXH; doanh nghiệp phải đáp ứng ít nhất 2/3 tiêu chí (lao động, doanh thu, tổng tài sản)
Kiểm toán viên ký	Không giới hạn số năm liên tục	Giới hạn tối đa 5 năm liên tiếp cho cùng một đơn vị (Điều 16)
Kiểm toán bắt buộc	Không có quy định chuyển tiếp rõ ràng	Doanh nghiệp 2 năm liên tiếp không đạt tiêu chí sẽ tạm ngưng kiểm toán bắt buộc, chỉ thực hiện khi đạt lại tiêu chí (Điều 1 khoản 8)

Ví dụ minh họa:

Doanh nghiệp A: Trước NĐ 17/2012, doanh nghiệp A với lao động 210 người, doanh thu 280 tỷ đồng, tổng tài sản 120 tỷ đồng chỉ dựa trên doanh thu/tài sản để đánh giá, chưa chắc đã bắt buộc kiểm toán. Sau NĐ 90/2025, với 2/3 tiêu chí (lao động và tài sản) đạt, doanh nghiệp A bắt buộc phải kiểm toán.
Doanh nghiệp B: Trước đây doanh nghiệp B với lao động 150 người, doanh thu 350 tỷ đồng, tổng tài sản 90 tỷ đồng có thể chưa rõ ràng về nghĩa vụ kiểm toán. Sau NĐ 90/2025, doanh nghiệp B đạt 2/3 tiêu chí (doanh thu và lao động) và phải thực hiện kiểm toán bắt buộc.

Như vậy, các sửa đổi tại NĐ 90/2025/NĐ-CP đã cụ thể hóa tiêu chí, giới hạn trách nhiệm của kiểm toán viên, và tạo cơ chế chuyển tiếp hợp lý, giúp tăng tính minh bạch, khách quan và hiệu quả quản lý rủi ro tài chính.

Khuyến nghị và hướng dẫn áp dụng

Để đảm bảo tuân thủ Nghị định 90/2025/NĐ-CP và Luật Kiểm toán độc lập 2011, các doanh nghiệp thuộc diện kiểm toán bắt buộc cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, bao gồm báo cáo lao động tham gia bảo hiểm xã hội, báo cáo tài chính năm trước liền kề, đồng thời lập kế hoạch kiểm toán bài bản. Việc chuẩn bị này giúp doanh nghiệp không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn tối ưu hóa quá trình kiểm toán, phát hiện sớm rủi ro, củng cố quản trị tài chính và nâng cao uy tín với nhà đầu tư.

Kiểm toán viên khi thực hiện công tác kiểm toán phải tuân thủ nguyên tắc giới hạn ký báo cáo liên tục không quá 5 năm cho cùng một đơn vị theo quy định tại Điều 16 của Nghị định, đồng thời đảm bảo tính độc lập, khách quan trong toàn bộ quá trình kiểm toán. Việc này không chỉ giúp nâng cao chất lượng báo cáo kiểm toán mà còn giảm thiểu rủi ro pháp lý và xung đột lợi ích.

Cơ quan quản lý nhà nước cần duy trì việc giám sát chặt chẽ và hướng dẫn doanh nghiệp cũng như kiểm toán viên về các tiêu chí, nguyên tắc xác định chỉ số và quy trình kiểm toán. Giám sát và hướng dẫn hiệu quả sẽ giúp đảm bảo minh bạch thị trường, ổn định hệ thống tài chính và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện pháp luật một cách hợp lý và linh hoạt.

Kết luận

Nghị định 90/2025/NĐ-CP đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao minh bạch tài chính, bảo vệ cộng đồng đầu tư và nâng cao chất lượng kiểm toán tại Việt Nam. Việc tuân thủ đúng các quy định về kiểm toán bắt buộc mang lại lợi ích rõ ràng cho doanh nghiệp, kiểm toán viên và cơ quan quản lý, bao gồm tăng uy tín, cải thiện quản trị rủi ro và củng cố niềm tin nhà đầu tư. Ngược lại, việc không thực hiện kiểm toán theo quy định có thể dẫn đến rủi ro pháp lý, xử phạt hành chính, mất uy tín và khó tiếp cận thị trường tài chính.

Bài viết tổng hợp hướng dẫn chi tiết cùng ví dụ minh họa thực tiễn, giúp doanh nghiệp và kiểm toán viên áp dụng Nghị định 90/2025/NĐ-CP một cách hiệu quả và đúng quy định pháp luật. Để được tư vấn chuyên sâu và hỗ trợ trực tiếp trong việc thực hiện kiểm toán bắt buộc, quý doanh nghiệp và kiểm toán viên có thể liên hệ với MAN – Master Accountant Network: