Ngành cần kiểm toán: Đâu là những lĩnh vực buộc phải kiểm toán định kỳ 2025?

Trong bối cảnh minh bạch tài chính là yêu cầu tất yếu, ngành cần kiểm toán đang trở thành từ khóa phổ biến trong giới doanh nghiệp, đặc biệt với các ngành có dòng tiền lớn, hoạt động đa quốc gia hoặc nhận vốn từ ngân sách nhà nước. Việc hiểu rõ ngành nào cần kiểm toán và căn cứ pháp lý liên quan không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ quy định mà còn tối ưu hiệu quả hoạt động, tăng niềm tin từ đối tác và cơ quan quản lý.

Theo Luật Kế toán 2015, Nghị định 174/2016/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn liên quan, nhiều ngành nghề có nghĩa vụ bắt buộc phải kiểm toán định kỳ hoặc kiểm toán theo yêu cầu, đặc biệt là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), đơn vị sử dụng ngân sách, tổ chức niêm yết và đơn vị có hoạt động xây dựng cơ bản.

Các ngành nghề thường xuyên cần đến dịch vụ kiểm toán

Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI)

Doanh nghiệp FDI là nhóm bắt buộc phải kiểm toán báo cáo tài chính hàng năm theo Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp. Khoản 1 Điều 15 Nghị định 05/2019/NĐ-CP quy định rõ, doanh nghiệp FDI phải thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính hàng năm trước khi nộp cho cơ quan thuế và các đơn vị liên quan.

Chuyên gia kiểm toán rà soát báo cáo tài chính trong các ngành cần kiểm toán

Bên cạnh đó, trong quá trình chuyển giá và kê khai giao dịch liên kết, kiểm toán đóng vai trò then chốt giúp chứng minh tính hợp lý của các giao dịch nội bộ, tránh bị truy thu thuế.

Tìm hiểu thêm: dịch vụ kiểm toán cho doanh nghiệp FDI

Ngành xây dựng và bất động sản

Theo Thông tư 10/2020/TT-BTC, các dự án xây dựng sử dụng vốn nhà nước từ 15 tỷ đồng trở lên phải kiểm toán độc lập trước khi phê duyệt quyết toán. Không chỉ các chủ đầu tư công, ngay cả doanh nghiệp tư nhân cũng ngày càng cần kiểm toán để kiểm soát chi phí đầu tư xây dựng, phát hiện thất thoát hoặc sai lệch hồ sơ nghiệm thu.

Bảng: Trường hợp phải thuê kiểm toán độc lập đối với công trình xây dựng (theo Thông tư 10/2020/TT-BTC)
Loại dự án	Nguồn vốn	Điều kiện bắt buộc kiểm toán
Dự án đầu tư công	Vốn ngân sách, vốn vay ODA	Tổng mức đầu tư từ 15 tỷ VNĐ
Dự án PPP	Vốn nhà nước + tư nhân	Có sử dụng ngân sách
Dự án tư nhân lớn	Vốn doanh nghiệp	Theo yêu cầu kiểm soát nội bộ

Việc kiểm toán giúp xác minh khối lượng thi công, đối chiếu chi phí thực tế với hồ sơ quyết toán, từ đó giảm thiểu rủi ro pháp lý và tranh chấp.

Giáo dục và đào tạo

Các trường học, cơ sở đào tạo có nhận ngân sách, viện trợ, học phí… đều cần kiểm toán để đảm bảo tính minh bạch trong sử dụng tài chính. Đặc biệt, theo Thông tư liên tịch 71/2007/TTLT-BTC-BGDĐT, các trường đại học công lập buộc phải lập báo cáo tài chính và thực hiện kiểm toán định kỳ nếu có hoạt động đầu tư hoặc liên kết đào tạo với nước ngoài.

Không chỉ là yêu cầu pháp lý, kiểm toán trong ngành giáo dục còn góp phần giúp phụ huynh và xã hội giám sát hiệu quả sử dụng quỹ trường học, phòng tránh tiêu cực.

Xem thêm: Thông tư liên tịch 71/2007/TTLT-BTC-BGDĐT,

Ngành logistics và vận tải đa phương thức

Ngành logistics hiện chiếm khoảng 4,3% GDP Việt Nam (2024), với hơn 30.000 doanh nghiệp hoạt động. Tuy nhiên, đặc thù ngành này là dòng tiền lớn, giao dịch xuyên biên giới và chuỗi cung ứng phức tạp, khiến việc kiểm soát tài chính trở nên thiết yếu (Nguồn: Báo Chính phủ, 2024).

Các doanh nghiệp logistics thường phải kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập để:

Đảm bảo minh bạch khi đấu thầu dịch vụ quốc tế
Đáp ứng yêu cầu kiểm soát nội bộ của đối tác nước ngoài
Phục vụ việc niêm yết cổ phiếu hoặc gọi vốn

Kiểm toán giúp phát hiện thất thoát, định giá chính xác giá vốn vận hành và cải thiện hiệu quả tài chính trong chuỗi cung ứng.

Các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước và dịch vụ công

Đơn vị hành chính sự nghiệp, cơ quan quản lý nhà nước, bệnh viện công, trường học công… đều nằm trong nhóm bắt buộc kiểm toán theo Luật Ngân sách Nhà nước và Luật Kiểm toán Nhà nước. Việc kiểm toán ở đây chủ yếu được thực hiện bởi Kiểm toán Nhà nước, tuy nhiên, nhiều đơn vị sự nghiệp có thu cũng thuê kiểm toán độc lập nhằm tăng độ tin cậy với các nhà tài trợ quốc tế.

Theo Báo cáo Kiểm toán Nhà nước 2023, tỷ lệ kiến nghị xử lý tài chính trong các đơn vị sử dụng ngân sách lên đến 16.800 tỷ đồng. Điều này cho thấy vai trò không thể thiếu của kiểm toán trong khối công.

Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ chuyên biệt

Các doanh nghiệp trong lĩnh vực tư vấn, pháp lý, công nghệ thông tin, nhân sự và nhiều ngành dịch vụ chuyên biệt khác ngày càng đối mặt với áp lực quản lý chi phí và tối ưu nguồn lực. Việc thực hiện kiểm toán không chỉ giúp họ kiểm soát chi phí theo từng hợp đồng một cách minh bạch mà còn tối ưu hóa phân bổ chi phí lương và các chi phí gián tiếp. Điều này góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực nhân sự và tăng cường khả năng quản trị tài chính trong doanh nghiệp.

Đặc biệt với các công ty công nghệ, như các doanh nghiệp phần mềm và dịch vụ SaaS, báo cáo tài chính đã được kiểm toán là yếu tố quan trọng để tạo dựng niềm tin với nhà đầu tư, giúp thuận lợi hơn trong các vòng gọi vốn, mở rộng quy mô và phát triển bền vững. Việc này không chỉ đáp ứng yêu cầu pháp lý mà còn là minh chứng cho sự minh bạch và chuyên nghiệp trong quản lý tài chính.

Xem chi tiết: Dịch vụ kiểm toán theo ngành nghề.

Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME)

Dù không thuộc diện bắt buộc kiểm toán theo pháp luật, nhưng nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa (chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, theo số liệu Bộ Kế hoạch và Đầu tư) ngày càng quan tâm đến kiểm toán như một công cụ kiểm soát nội bộ và tăng uy tín với đối tác.

Kiểm toán giúp SME:

Dễ dàng tiếp cận vốn vay từ ngân hàng nhờ báo cáo tài chính minh bạch
Nâng cao khả năng đấu thầu dự án công hoặc hợp đồng quốc tế
Chuẩn bị tốt cho các giai đoạn IPO hoặc M&A trong tương lai

Nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ hiện nay cũng khuyến khích áp dụng kiểm toán như một phần trong quản trị minh bạch, hướng đến tiêu chuẩn quốc tế.

So sánh yêu cầu kiểm toán giữa các ngành

Tùy theo đặc thù hoạt động, cơ chế tài chính và quy định pháp lý, mỗi ngành nghề sẽ có mức độ bắt buộc kiểm toán khác nhau. Bảng dưới đây tổng hợp các nhóm ngành tiêu biểu thường được nhắc đến trong hoạt động kiểm toán tại Việt Nam, kèm theo loại hình kiểm toán phổ biến và căn cứ pháp lý liên quan.

***Bảng: So sánh yêu cầu kiểm toán theo ngành nghề***
Ngành nghề	Bắt buộc kiểm toán	Loại kiểm toán phổ biến	Căn cứ pháp lý
FDI	Có	Báo cáo tài chính, liên kết	Nghị định 05/2019/NĐ-CP
Xây dựng	Có	Quyết toán công trình	Thông tư 10/2020/TT-BTC
Giáo dục	Có (một phần)	Kiểm toán tài chính	TTLT 71/2007/BTC-BGDĐT
Logistics	Không bắt buộc	Kiểm toán nội bộ/độc lập	Theo nhu cầu minh bạch tài chính
Dịch vụ công	Có	Kiểm toán bởi KTNN	Luật Ngân sách NN, Luật KTNN
SME	Không bắt buộc	Kiểm toán nội bộ/độc lập	Tùy chiến lược quản trị

Bảng so sánh trên cho thấy, kiểm toán không chỉ là yêu cầu bắt buộc ở một số ngành mà còn là công cụ quản trị hiệu quả ở các lĩnh vực khác. Doanh nghiệp, dù lớn hay nhỏ, nên chủ động đánh giá mức độ cần thiết của kiểm toán dựa trên nhu cầu minh bạch, năng lực tài chính và định hướng phát triển dài hạn. Khi được áp dụng đúng cách, kiểm toán sẽ trở thành đòn bẩy giúp doanh nghiệp kiểm soát rủi ro và tăng trưởng bền vững.

Những câu hỏi thường gặp về ngành cần kiểm toán

Doanh nghiệp vừa và nhỏ có bắt buộc kiểm toán không, và khi nào thì nên làm?

Theo luật, phần lớn doanh nghiệp SME không bắt buộc kiểm toán. Tuy nhiên, trong thực tế, khi doanh nghiệp cần vay vốn ngân hàng, gọi vốn nhà đầu tư hoặc tham gia đấu thầu các dự án lớn, các bên liên quan thường yêu cầu báo cáo tài chính đã được kiểm toán. Ngoài ra, với chính sách thuế ngày càng siết chặt sau năm 2024, việc kiểm toán định kỳ còn giúp doanh nghiệp phát hiện sớm sai sót và tránh rủi ro bị truy thu hoặc xử phạt từ cơ quan thuế.

Kiểm toán Nhà nước áp dụng cho những ngành hoặc đơn vị nào?

Theo Luật Kiểm toán Nhà nước 2015, kiểm toán Nhà nước được thực hiện tại các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, các tổ chức tài chính – tín dụng có sử dụng vốn nhà nước, và các chương trình sử dụng ODA. Một số doanh nghiệp có vốn nhà nước từ 50% trở lên cũng thuộc diện kiểm toán công bắt buộc.

Ngành logistics, công nghệ và dịch vụ có cần kiểm toán không?

Không bắt buộc theo luật, nhưng hầu hết doanh nghiệp trong các ngành này – đặc biệt khi có yếu tố nước ngoài – đều thực hiện kiểm toán để đáp ứng yêu cầu của đối tác quốc tế, tổ chức tín dụng và nhà đầu tư. Với logistics, kiểm toán còn giúp kiểm soát chi phí vận hành và chống thất thoát trong chuỗi cung ứng. Với công nghệ, đặc biệt các công ty SaaS, kiểm toán là điều kiện gần như bắt buộc khi thực hiện các vòng gọi vốn Series A trở lên.

Có bắt buộc kiểm toán khi thực hiện giao dịch liên kết hoặc chuyển giá không?

Có. Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP, doanh nghiệp có giao dịch liên kết phải lập hồ sơ và kê khai đúng chuẩn. Tuy không bắt buộc kiểm toán toàn bộ báo cáo tài chính, nhưng việc kiểm toán hồ sơ chuyển giá và báo cáo tài chính giúp tăng độ tin cậy và hạn chế rủi ro bị truy thu, nhất là trong các đợt thanh tra thuế từ năm 2025 trở đi khi các tiêu chuẩn BEPS được Việt Nam triển khai sâu hơn.

Xem thêm bài viết: Nghị định 132 giao dịch liên kết: Những quy định mới và tác động đối với doanh nghiệp

Năm tài chính kết thúc muộn (sau 31/12), doanh nghiệp có cần kiểm toán ngay không?

Có. Theo quy định, doanh nghiệp phải nộp báo cáo tài chính đã kiểm toán trong vòng 90 ngày sau khi kết thúc năm tài chính. Nếu doanh nghiệp sử dụng năm tài chính khác năm dương lịch (ví dụ kết thúc 31/3), vẫn phải tuân thủ thời hạn nộp tương ứng. Việc chậm kiểm toán có thể dẫn đến chế tài xử phạt theo Nghị định 41/2022/NĐ-CP.

Có bắt buộc kiểm toán khi doanh nghiệp chuẩn bị IPO hoặc chuyển đổi loại hình công ty?

Có. Trong các thủ tục đăng ký giao dịch trên sàn chứng khoán hoặc chuyển đổi từ công ty TNHH sang công ty cổ phần, doanh nghiệp bắt buộc phải có báo cáo tài chính 2 năm gần nhất đã kiểm toán độc lập bởi đơn vị đủ điều kiện theo quy định của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.

Nguồn tham khảo:

Luật Kế toán 2015
Nghị định 174/2016/NĐ-CP
Nghị định 05/2019/NĐ-CP
Thông tư 10/2020/TT-BTC
LuatVietnam – Hệ thống văn bản pháp luật cập nhật

Kết luận

Trong bối cảnh doanh nghiệp ngày càng chịu áp lực minh bạch tài chính, kiểm soát nội bộ và tuân thủ pháp lý, việc nhận diện đúng ngành cần kiểm toán không chỉ là yêu cầu bắt buộc theo quy định, mà còn là chiến lược quản trị rủi ro và nâng cao giá trị doanh nghiệp. Dù là doanh nghiệp FDI, đơn vị sử dụng ngân sách, startup công nghệ, tổ chức giáo dục hay SME, mỗi ngành đều có những lý do cụ thể để chủ động triển khai kiểm toán – từ phục vụ hoạt động gọi vốn, niêm yết đến đấu thầu, M&A hoặc đơn giản là để thiết lập một nền tảng tài chính minh bạch, bền vững.

Thay vì đợi đến khi bị kiểm tra hoặc truy thu mới bắt đầu kiểm toán, doanh nghiệp nên chủ động đánh giá nhu cầu kiểm toán định kỳ như một phần trong chiến lược vận hành. Bởi một báo cáo tài chính được kiểm toán không chỉ là bằng chứng tuân thủ, mà còn là tấm “visa niềm tin” trong mắt nhà đầu tư, ngân hàng và đối tác kinh doanh.

Nếu doanh nghiệp của bạn đang hoạt động trong nhóm ngành cần kiểm toán, hoặc đang chuẩn bị chuyển đổi mô hình, mở rộng quy mô, gọi vốn hoặc tái cấu trúc tài chính – hãy để MAN – Master Accountant Network đồng hành với bạn bằng các giải pháp kiểm toán chuyên sâu, đúng ngành, đúng luật và tối ưu chi phí.

MAN – Master Accountant Network