Điểm mới của Thông tư 99/2025/TT-BTC về việc chế độ kế toán doanh nghiệp

Kể từ ngày 01/01/2026, Chế độ kế toán doanh nghiệp Việt Nam sẽ chính thức bước vào một kỷ nguyên mới với sự ra đời của Thông tư số 99/2025/TT-BTC (gọi tắt là TT 99/2025/TT-BTC). Văn bản này không chỉ là một sự thay thế đơn thuần cho Thông tư 200/2014/TT-BTC và các quy định trước đây mà còn là một cuộc cách mạng trong tư duy quản lý và vận hành công tác kế toán tại Việt Nam.

TT 99/2025/TT-BTC được xây dựng trên triết lý tăng cường sự tự chủ, linh hoạt cho doanh nghiệp, đồng thời nâng cao tính minh bạch, nhất quán và khả năng so sánh của thông tin tài chính, nhằm đáp ứng các chuẩn mực kế toán quốc tế hiện đại.

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết những điểm mới, những thay đổi mang tính cốt lõi mà mọi kế toán viên, nhà quản lý và doanh nghiệp cần phải nắm vững để chuẩn bị cho chu kỳ kế toán bắt đầu từ năm 2026.

Xem thêm bài viết: So sánh chuyên sâu Thông tư 99/2025 và Thông tư 200/2014

Tự chủ và hội nhập: Những quy định hoàn toàn mới

TT 99/2025/TT-BTC bổ sung nhiều quy định hoàn toàn mới, chưa từng xuất hiện trong các văn bản bị thay thế, tập trung vào việc xử lý các giao dịch phức tạp, đặc biệt là các giao dịch có yếu tố nước ngoài, và tăng cường quản trị nội bộ.

Đơn vị tiền tệ trong kế toán: Quy định chi tiết về ngoại tệ (Điều 4, 5, 6)

Đây là một trong những điểm mới mang tính đột phá nhất, giải quyết triệt để các vướng mắc về việc sử dụng ngoại tệ làm đơn vị tiền tệ trong kế toán (FCT – Functional Currency) và quy trình chuyển đổi Báo cáo tài chính (BCTC).

• Lựa chọn Ngoại tệ làm Đơn vị Kế toán: Thông tư quy định chi tiết các yếu tố để doanh nghiệp xác định ngoại tệ là đơn vị tiền tệ chính thức trong kế toán, bao gồm môi trường kinh tế chủ yếu, đồng tiền tạo ra và chi tiêu dòng tiền.
• Thủ tục Thay đổi Đơn vị Tiền tệ: Quy định rõ ràng về thủ tục, hồ sơ và trách nhiệm khi doanh nghiệp quyết định chuyển đổi đơn vị tiền tệ, đảm bảo tính nhất quán và kiểm soát.
• Hướng dẫn Chuyển đổi Số dư BCTC: Hướng dẫn cụ thể cách chuyển đổi số dư và thông tin so sánh trên BCTC khi thay đổi đơn vị tiền tệ.
• Chuyển đổi BCTC lập bằng Ngoại tệ sang VND (Consolidation):
  • Nguyên tắc Tỷ giá: Quy định tỷ giá áp dụng cụ thể cho từng loại tài khoản, ví dụ:
    • Tài sản và Nợ phải trả: Tỷ giá cuối kỳ.
    • Vốn chủ sở hữu (Vốn góp ban đầu): Tỷ giá tại ngày góp vốn.
    • Các khoản mục Doanh thu/Chi phí: Tỷ giá giao dịch thực tế hoặc tỷ giá bình quân gia quyền.
  • Xử lý Chênh lệch Tỷ giá: Quy định rõ ràng cách xử lý chênh lệch phát sinh từ việc chuyển đổi, thường được ghi nhận vào khoản mục riêng biệt trên Bảng cân đối kế toán.

Quy định này giúp các doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xuất nhập khẩu hoặc các tập đoàn có hoạt động toàn cầu có cơ sở pháp lý vững chắc và rõ ràng hơn trong việc lập BCTC.

Quản trị và kiểm soát nội bộ (Điều 3)

TT 99/2025/TT-BTC đặt trọng tâm vào trách nhiệm quản trị của doanh nghiệp, thay vì chỉ tập trung vào nghiệp vụ kế toán thuần túy.

• Yêu cầu Tự xây dựng Quy chế: Doanh nghiệp được yêu cầu phải tự xây dựng quy chế quản trị nội bộ và tổ chức kiểm soát nội bộ.
• Phân định Trách nhiệm: Quy chế này phải phân định rõ quyền hạn, nghĩa vụ và trách nhiệm của các bộ phận, cá nhân liên quan đến các giao dịch kinh tế, đảm bảo tính minh bạch và tránh xung đột lợi ích.

Quy định này thể hiện sự chuyển dịch từ cơ chế “kiểm soát từ bên ngoài” sang “tự kiểm soát từ bên trong”, phù hợp với thông lệ quản trị hiện đại.

Phân cấp ký trên chứng từ kế toán và trách nhiệm kế toán trưởng (Điều 10.3, 10.4)

Thông tư mới quy định chi tiết hơn về việc phân quyền ký các chứng từ, đồng thời tăng cường vai trò của Kế toán trưởng.

• Phân cấp Ký: Cho phép doanh nghiệp phân cấp ký trên chứng từ kế toán, nhưng phải được quy định rõ trong quy chế quản trị.
• Hạn chế “Thừa ủy quyền”: TT 99/2025/TT-BTC hạn chế tối đa và quy định chặt chẽ hơn đối với việc ký các chứng từ dưới hình thức “thừa ủy quyền,” buộc việc ủy quyền phải được thực hiện minh bạch và có giới hạn.

Tự chủ thiết kế và sửa đổi biểu mẫu (Điều 11.2, 12.2, 18)

Doanh nghiệp được trao quyền chủ động gần như tuyệt đối trong việc tùy chỉnh hệ thống sổ sách và báo cáo của mình.

Nền tảng thông tin tài chính: Chất lượng và giả định

TT 99/2025/TT-BTC đã dành nhiều điều khoản để siết chặt chất lượng thông tin và làm rõ các giả định cơ bản khi lập BCTC, đặc biệt là giả định hoạt động liên tục.

Yêu cầu chi tiết về chất lượng thông tin BCTC (Điều 19)

Thông tư đã liệt kê một danh sách chi tiết các yêu cầu về thông tin trên BCTC, nhằm mục đích tiệm cận với Khung khái niệm (Conceptual Framework) của IFRS (Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế).

Các yêu cầu cốt lõi bao gồm:

• Tính Trung thực và Hợp lý: Thông tin phải phản ánh đúng bản chất của giao dịch và không có sai sót trọng yếu.
• Tính Khách quan, Có thể kiểm chứng: Đảm bảo dữ liệu được hỗ trợ bởi các bằng chứng rõ ràng.
• Tính Thích hợp và Trọng yếu: Chỉ cung cấp các thông tin có ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng.
• Tính Kịp thời, Dễ hiểu, Nhất quán và Có thể so sánh: Đảm bảo BCTC được trình bày kịp thời và dễ dàng đối chiếu qua các kỳ.

Nguyên tắc lập BCTC đáp ứng giả định hoạt động liên tục (Điều 20)

Điều 20 bổ sung các nguyên tắc chi tiết khi doanh nghiệp hoạt động bình thường:

• Trình bày tài sản và nợ phải trả theo tiêu chí ngắn hạn và dài hạn.
• Nguyên tắc bù trừ tài sản và nợ phải trả: Quy định chặt chẽ các trường hợp được phép và không được phép bù trừ các khoản mục trên Bảng cân đối kế toán.
• Yêu cầu đối với các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán (events after the reporting period) phải được xem xét và điều chỉnh hoặc thuyết minh.

Nguyên tắc lập BCTC khi không đáp ứng giả định hoạt động liên tục (Điều 24)

Đây là một quy định cực kỳ quan trọng, hướng dẫn xử lý khủng hoảng tài chính:

• Tái phân loại: Bắt buộc tái phân loại tài sản và nợ phải trả thành ngắn hạn (dự kiến thanh lý/thanh toán trong vòng 12 tháng).
• Đánh giá lại: Đánh giá lại tài sản và nợ phải trả theo giá trị thu hồi hoặc giá trị thanh lý ước tính, thay vì giá gốc.
• Thuyết minh: Bắt buộc phải thuyết minh chi tiết về cơ sở lập BCTC, các đánh giá lại và các sự kiện dẫn đến việc không đáp ứng giả định hoạt động liên tục.

Những thay đổi cốt lõi về chính sách kế toán

Bên cạnh những điểm mới hoàn toàn, TT 99/2025/TT-BTC còn điều chỉnh nhiều quy tắc đã có, tạo ra sự khác biệt lớn so với Thông tư 200/2014/TT-BTC.

Phân tích sự khác biệt giữa cũ và mới

Bảng dưới đây tóm tắt những thay đổi lớn nhất về quy tắc áp dụng và hiệu lực:

Những điểm gỡ bỏ (Không còn hiệu lực)

TT 99/2025/TT-BTC không còn đề cập đến một số khái niệm và quy định đã có trong các văn bản bị thay thế, dẫn đến những thay đổi sau:

• Bỏ hướng dẫn kế toán đơn vị Chủ đầu tư XDCB: Các hướng dẫn cụ thể về hệ thống tài khoản, nội dung kế toán đặc thù, BCTC, chứng từ, và sổ kế toán áp dụng cho đơn vị chủ đầu tư XDCB trong các doanh nghiệp và đơn vị hành chính sự nghiệp (theo Thông tư 195/2012/TT-BTC) không còn hiệu lực. Các đơn vị này sẽ phải tuân thủ theo các nguyên tắc kế toán chung của TT 99/2025/TT-BTC hoặc các văn bản chuyên ngành khác.
• Loại bỏ Mẫu chứng từ và Sổ kế toán bắt buộc: TT 99/2025/TT-BTC gỡ bỏ tính chất “hướng dẫn” đối với các mẫu chứng từ và sổ kế toán. Doanh nghiệp giờ đây hoàn toàn chủ động xây dựng và thiết kế biểu mẫu chứng từ kế toán phù hợp với đặc điểm hoạt động.

Việc gỡ bỏ này khẳng định tính tự chủ cao hơn của doanh nghiệp, đồng thời yêu cầu các công ty phải nâng cao năng lực tự thiết lập hệ thống chuẩn mực nội bộ.

Công tác chuẩn bị và chuyển đổi

Việc áp dụng Thông tư mới từ 01/01/2026 đòi hỏi doanh nghiệp phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về cả mặt tổ chức, nhân sự lẫn hệ thống công nghệ.

Yêu cầu đối với phần mềm kế toán (Điều 28)

TT 99/2025/TT-BTC đã có những quy định cụ thể về việc sử dụng phần mềm kế toán, nhấn mạnh tầm quan trọng của chuyển đổi số:

• Tính Chính xác và Bảo mật: Phần mềm phải đảm bảo tính chính xác của dữ liệu và khả năng bảo mật thông tin.
• Chuyên môn và Nghiệp vụ: Phần mềm phải đáp ứng các yêu cầu về chuyên môn, nghiệp vụ kế toán theo đúng quy định của Thông tư.
• Kết nối và Nâng cấp: Phần mềm phải có khả năng kết nối với các hệ thống quản trị khác (như ERP, quản lý kho, bán hàng) và dễ dàng nâng cấp khi có sự thay đổi về chính sách kế toán.

Hướng dẫn chuyển đổi số dư và điều khoản chuyển tiếp (Điều 29, 30)

• Chuyển đổi Số dư: Thông tư bổ sung hướng dẫn chi tiết về việc chuyển đổi số dư từ các tài khoản cũ sang hệ thống tài khoản kế toán mới, đảm bảo việc ghi nhận ban đầu được thực hiện chính xác và đồng nhất.
• Điều khoản Chuyển tiếp (Thay đổi Chính sách Kế toán): Điều 30 quy định chi tiết về các phương pháp điều chỉnh khi có sự thay đổi trong chính sách kế toán: Điều chỉnh hồi tố (Retrospective application), hồi tố đơn giản (Simple retrospective application), và phi hồi tố (Prospective application), giúp doanh nghiệp xử lý các thay đổi một cách bài bản.

Kết luận và hành động cần thiết

Thông tư 99/2025/TT-BTC thực sự là một cột mốc quan trọng, chuyển dịch tư duy kế toán Việt Nam từ việc “làm theo” các mẫu biểu có sẵn sang “tự thiết lập” một hệ thống kế toán linh hoạt và tự chủ, đồng thời nâng cao trách nhiệm quản trị và chất lượng thông tin tài chính.

Các doanh nghiệp cần:

• Đánh giá lại hệ thống: Rà soát lại toàn bộ quy chế quản trị nội bộ, quy trình kiểm soát nội bộ và hệ thống tài khoản hiện tại.
• Chuẩn bị Công nghệ: Làm việc với nhà cung cấp phần mềm kế toán để đảm bảo hệ thống có thể tùy chỉnh các biểu mẫu sổ sách và BCTC mới, cũng như đáp ứng các yêu cầu về kết nối, bảo mật.
• Đào tạo Chuyên sâu: Tổ chức đào tạo cho đội ngũ kế toán, đặc biệt về các quy định mới liên quan đến đơn vị tiền tệ ngoại tệ, giả định hoạt động liên tục, và nguyên tắc chuyển đổi số dư.

Việc chuẩn bị sớm sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn tận dụng tối đa tính linh hoạt và thông tin chất lượng mà Thông tư mới mang lại.

Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
• Mobile/Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
• Email: man@man.net.vn

Phụ trách sản xuất nội dung bởi: Ông Lê Hoàng Tuyên – Sáng lập viên (Founder) & CEO MAN – Master Accountant Network, Kiểm toán viên CPA Việt Nam với hơn 30 năm kinh nghiệm trong ngành Kế toán, Kiểm toán và Tư vấn Tài chính.

Ban biên tập MAN – Master Accountant Network