Trong quá trình hoạt động sản xuất – kinh doanh, không ít doanh nghiệp băn khoăn rằng kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào và có phải tất cả các loại hình đều phải thực hiện kiểm toán hay không. Câu trả lời nằm trong các văn bản pháp luật chuyên ngành, đặc biệt là Luật Kiểm toán độc lập 2011, Luật Doanh nghiệp 2020, cùng các nghị định và thông tư hướng dẫn liên quan đến công bố thông tin, nghĩa vụ kiểm toán báo cáo tài chính và hoạt động của các tổ chức có yếu tố công chúng.
Bài viết dưới đây sẽ giúp doanh nghiệp hiểu rõ: ai phải kiểm toán, căn cứ pháp lý nào bắt buộc, loại hình doanh nghiệp nào được miễn kiểm toán, và khi nào nên chủ động thuê kiểm toán độc lập để bảo vệ lợi ích nội bộ.
Kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào theo quy định hiện hành?
Theo Điều 15, Luật Kiểm toán độc lập số 67/2011/QH12, các đối tượng bắt buộc phải được kiểm toán gồm:
- Doanh nghiệp, tổ chức có vốn đầu tư của Nhà nước.
- Tổ chức tín dụng, tổ chức tài chính, doanh nghiệp bảo hiểm.
- Doanh nghiệp niêm yết, tổ chức phát hành chứng khoán.
- Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài theo Luật Đầu tư.
- Các tổ chức thuộc diện phải kiểm toán theo yêu cầu của pháp luật chuyên ngành hoặc theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Đây là những trường hợp kiểm toán bắt buộc, tức là doanh nghiệp không thể tự lựa chọn mà phải thực hiện kiểm toán độc lập hàng năm hoặc theo yêu cầu định kỳ. Căn cứ pháp lý quan trọng ngoài Luật Kiểm toán độc lập còn có:
- Thông tư 200/2014/TT-BTC về chế độ kế toán doanh nghiệp;
- Nghị định 17/2012/NĐ-CP hướng dẫn Luật Kiểm toán độc lập;
- Luật Chứng khoán 2019 đối với doanh nghiệp niêm yết.
Theo thống kê từ Bộ Tài chính năm 2023, có trên 18.000 doanh nghiệp thuộc diện bắt buộc kiểm toán, chiếm khoảng 3% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt Nam. Vì vậy, nắm được kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào là bước đầu tiên để tránh rủi ro pháp lý và tài chính.
Doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh cá thể có phải kiểm toán không?
Xét về mặt pháp lý, phần lớn doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh cá thể hiện nay không thuộc diện bắt buộc phải kiểm toán theo quy định tại Luật Kế toán, Luật Doanh nghiệp hay các văn bản hướng dẫn hiện hành. Tuy nhiên, ngoại lệ vẫn tồn tại trong một số tình huống cụ thể.
Thứ nhất, cơ quan thuế, thanh tra hoặc kiểm tra Nhà nước có thể yêu cầu doanh nghiệp thực hiện kiểm toán đặc biệt nếu phát hiện dấu hiệu bất thường về khai thuế, báo cáo lỗ kéo dài, hoặc nghi vấn liên quan đến chuyển giá, chi phí không hợp lý. Việc kiểm toán trong trường hợp này mang tính cưỡng chế phục vụ cho mục đích kiểm soát rủi ro ngân sách.
Thứ hai, nếu doanh nghiệp tư nhân hoặc hộ kinh doanh tham gia các dự án có yếu tố vốn Nhà nước hoặc vốn ODA – đặc biệt trong vai trò nhà thầu phụ hoặc đơn vị cung ứng – thì nghĩa vụ kiểm toán có thể được đặt ra như một điều kiện bắt buộc trong hồ sơ mời thầu hoặc quy định của chủ đầu tư.
Thứ ba, trong thực tiễn thị trường, có những trường hợp doanh nghiệp cá thể hoặc tư nhân là công ty mẹ, hoặc có liên kết tài chính với các đơn vị nằm trong diện bắt buộc kiểm toán. Khi đó, để đảm bảo hợp nhất báo cáo tài chính, kiểm toán có thể được yêu cầu một cách gián tiếp nhằm phục vụ lợi ích của tập đoàn hoặc nhóm doanh nghiệp liên kết.
Dù không bị bắt buộc bởi luật, ngày càng nhiều doanh nghiệp nhỏ chủ động sử dụng dịch vụ kiểm toán. Lý do không chỉ nằm ở việc tăng cường tính minh bạch, mà còn nhằm chuẩn hóa hệ thống kế toán – tài chính nội bộ, từ đó nâng cao năng lực quản trị và tạo nền tảng vững chắc để kêu gọi vốn đầu tư, tiếp cận ngân hàng hoặc thực hiện các bước chuyển đổi mô hình kinh doanh trong tương lai.
MAN – dịch vụ kiểm toán chuyên sâu tại đây
Kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào thuộc nhóm có vốn đầu tư nước ngoài?
Theo Luật Kiểm toán độc lập, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) như công ty 100% vốn nước ngoài, công ty liên doanh, chi nhánh nước ngoài tại Việt Nam đều nằm trong diện kiểm toán bắt buộc. Đây là nhóm được quản lý chặt chẽ nhằm đảm bảo tuân thủ nghĩa vụ thuế, chuyển giá và minh bạch tài chính.
Ngoài ra, theo Khoản 4 Điều 7 Thông tư 133/2016/TT-BTC, doanh nghiệp FDI phải lập báo cáo tài chính bằng đồng Việt Nam, theo chuẩn mực kế toán Việt Nam, đồng thời thực hiện kiểm toán trước khi nộp cho cơ quan thuế hoặc chuyển cho công ty mẹ ở nước ngoài.
Doanh nghiệp niêm yết, công ty đại chúng có bắt buộc kiểm toán?
Đây là một trong những nhóm trọng yếu trong danh sách kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào. Căn cứ theo Luật Chứng khoán 2019 và Thông tư 96/2020/TT-BTC, các công ty đại chúng bắt buộc phải có báo cáo tài chính được kiểm toán độc lập.
Tính đến năm 2024, Việt Nam có khoảng 2.000 doanh nghiệp niêm yết trên các sàn HOSE, HNX, UPCOM. Tất cả các đơn vị này đều chịu trách nhiệm kiểm toán định kỳ trước thời điểm công bố thông tin tài chính ra công chúng.
Doanh nghiệp chưa bắt buộc kiểm toán có nên tự nguyện thực hiện?
Đối với nhóm không thuộc diện kiểm toán bắt buộc, doanh nghiệp vẫn có thể lựa chọn thực hiện kiểm toán theo nhu cầu. Ví dụ:
- Các doanh nghiệp SME đang kêu gọi vốn hoặc vay vốn ngân hàng.
- Các startup đang gọi vốn từ quỹ đầu tư.
- Doanh nghiệp đang thực hiện mua bán – sáp nhập (M&A).
Trong các trường hợp này, việc có báo cáo tài chính được kiểm toán sẽ tăng độ tin cậy và khả năng được duyệt hồ sơ. Đồng thời, giúp doanh nghiệp tự đánh giá nội bộ hiệu quả tài chính và lập kế hoạch điều chỉnh chi phí, thuế hiệu quả hơn.
Xem thêm: MAN – Dịch vụ kiểm toán giúp SME tăng minh bạch và tối ưu chi phí thuế
Hệ quả khi doanh nghiệp không tuân thủ quy định kiểm toán bắt buộc
Nếu doanh nghiệp nằm trong nhóm kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào mà không thực hiện đúng hạn, các hậu quả pháp lý có thể xảy ra gồm:
- Phạt hành chính từ 20 – 100 triệu đồng theo Nghị định 41/2018/NĐ-CP;
- Bị từ chối hồ sơ IPO, M&A, hồ sơ vay vốn;
- Doanh nghiệp niêm yết có thể bị đình chỉ giao dịch, cảnh báo hoặc hủy niêm yết;
- Gây mất niềm tin từ cổ đông, đối tác và cơ quan nhà nước.
Đặc biệt, với các doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài hoặc niêm yết, hậu quả không thực hiện kiểm toán còn ảnh hưởng đến hình ảnh thương hiệu quốc tế và các cam kết minh bạch tài chính toàn cầu.
Thực tế: kiểm toán bắt buộc đang là tiêu chuẩn quốc tế trong kinh doanh bền vững
Ở cấp độ toàn cầu, kiểm toán báo cáo tài chính từ lâu đã vượt khỏi khuôn khổ của một yêu cầu pháp lý thông thường. Theo số liệu từ Liên đoàn Kế toán Quốc tế (IFAC), hơn 70% doanh nghiệp vừa và lớn tại các nền kinh tế G20 đều thực hiện kiểm toán định kỳ. Điều này phản ánh một thực tế rõ ràng: kiểm toán không còn là lựa chọn, mà đã trở thành nền tảng không thể thiếu trong chiến lược quản trị rủi ro, bảo vệ quyền lợi cổ đông và thiết lập niềm tin với đối tác, nhà đầu tư.
Tại Việt Nam, trong dòng chảy hội nhập kinh tế sâu rộng, kiểm toán đang dần định hình lại vai trò của mình. Không chỉ giới hạn trong các doanh nghiệp niêm yết hay tổ chức có vốn đầu tư nước ngoài, yêu cầu kiểm toán hiện đã lan tỏa sang các doanh nghiệp thực hiện giao dịch liên kết, các dự án vay vốn ngân hàng, hoặc các hoạt động M&A. Đây không chỉ là kết quả của việc siết chặt quy định trong Luật Kế toán, Luật Doanh nghiệp, Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp… mà còn là phản ứng tất yếu của thị trường trước áp lực minh bạch thông tin và phòng ngừa hành vi gian lận như chuyển giá, kê khống chi phí hay thao túng lợi nhuận.
Vì vậy, kiểm toán không đơn thuần là “tấm vé thông hành” để tuân thủ quy định, mà đã trở thành bộ lọc chuẩn mực nhằm đánh giá tính minh bạch và sức khỏe tài chính của doanh nghiệp trong mọi hoạt động kinh tế – từ gọi vốn, đấu thầu cho đến niêm yết cổ phiếu.
Kết luận: kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào không còn là câu hỏi tùy chọn
Tóm lại, việc xác định kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào không chỉ là nghĩa vụ theo pháp luật mà còn là chiến lược quản trị bền vững. Doanh nghiệp cần chủ động tra cứu các văn bản hiện hành, đối chiếu với tình hình thực tế để đảm bảo tuân thủ.
Trong xu hướng minh bạch hóa và toàn cầu hóa, kiểm toán – dù bắt buộc hay tự nguyện – đều mang lại lợi ích dài hạn, đặc biệt là với doanh nghiệp SME, FDI hoặc đang trong giai đoạn mở rộng quy mô.
Tham khảo văn bản pháp lý:
- Luật Kiểm toán độc lập 2011 (số 67/2011/QH12)
- Nghị định 17/2012/NĐ-CP
- Luật Chứng khoán 2019
- Thông tư 200/2014/TT-BTC
- Thông tư 133/2016/TT-BTC
- Nghị định 41/2018/NĐ-CP
(Nguồn tin pháp lý trích dẫn từ https://luatvietnam.vn)
Meta description: Dịch vụ kiểm toán có bắt buộc với mọi doanh nghiệp? Cập nhật danh sách kiểm toán bắt buộc với doanh nghiệp nào theo Luật mới nhất.
Slug: kiem-toan-bat-buoc-voi-doanh-nghiep-nao
Nội dung liên quan
Tin tức
Tin tức
Tin tức
Tin tức
Tin tức
Tin tức