Quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng công trình: 3 Giai đoạn cốt lõi theo quy định

Quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng công trình là một khâu then chốt, mang tính bắt buộc đối với hầu hết các dự án sử dụng vốn nhà nước, nhằm xác minh tính trung thực, hợp lý của báo cáo quyết toán và đánh giá hiệu quả kinh tế – kỹ thuật của dự án. Đây không chỉ là hoạt động nghiệp vụ mà còn là công cụ phòng ngừa tham nhũng, thất thoát vốn đầu tư công.

Trong bối cảnh Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng và các chuẩn mực kiểm toán luôn được cập nhật, việc nắm vững quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng theo các quyết định mới nhất của Kiểm toán Nhà nước (ví dụ: Quyết định 02/2017/QĐ-KTNN và Quyết định 47/QĐ-KTNN 2021) là yêu cầu sống còn đối với các chủ đầu tư, ban quản lý dự án và đội ngũ kế toán xây dựng. Bài viết này sẽ đi sâu vào 3 giai đoạn cốt lõi trong quy trình kiểm toán dự án đầu tư, giúp bạn tối ưu hóa hồ sơ và kiểm soát rủi ro tài chính một cách chặt chẽ.

Quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng công trình là gì?

Kiểm toán dự án đầu tư xây dựng công trình là việc kiểm toán viên tiến hành thu thập, đánh giá bằng chứng kiểm toán độc lập về tính trung thực, hợp pháp của Báo cáo quyết toán vốn đầu tư hoàn thành. Nó đồng thời đánh giá sự tuân thủ pháp luật về đầu tư, xây dựng và tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực của việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư.

Hoạt động này đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quản lý đầu tư công. Thông qua việc rà soát quy trình kiểm toán dự án đầu tư, các sai sót về định mức, đơn giá, khối lượng và thủ tục pháp lý sẽ được phát hiện. Điều này giúp ngăn chặn việc thanh toán thừa chi phí, tối ưu hóa nguồn vốn ngân sách và tăng cường tính minh bạch, giải trình trách nhiệm của các bên liên quan.

Đối tượng và phạm vi kiểm toán dự án đầu tư xây dựng

Đối tượng của quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng rất rộng, tập trung chủ yếu vào các dự án có sử dụng nguồn vốn công. Các dự án bắt buộc phải kiểm toán:

Dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước (NSNN): Đây là đối tượng trọng tâm và bắt buộc phải tuân thủ quy trình kiểm toán dự án đầu tư theo quy định của Kiểm toán Nhà nước (KTNN).
Dự án vốn ODA, vốn vay ưu đãi, PPP: Các dự án này thường được kiểm toán theo yêu cầu của nhà tài trợ hoặc theo quy định của KTNN, nhằm đảm bảo việc sử dụng vốn tuân thủ các cam kết quốc tế và pháp luật Việt Nam.
Phân loại theo quy mô: Theo Luật Đầu tư công, các dự án được phân loại thành Nhóm A, B, C. Dù quy mô lớn hay nhỏ (Nhóm A, B, hay ngay cả Dự án nhóm C có phải kiểm toán), nếu có sử dụng vốn công hoặc vốn nhà nước, chúng đều thuộc phạm vi xem xét của quy trình kiểm toán dự án đầu tư. Quy mô dự án chỉ ảnh hưởng đến việc phân cấp phê duyệt và cơ quan kiểm toán thực hiện.

Cơ sở pháp lý áp dụng cho quy trình kiểm toán dự án đầu tư

Để đảm bảo tính hợp pháp và chuẩn mực, mọi quy trình kiểm toán dự án đầu tư đều phải dựa trên hệ thống văn bản pháp luật chặt chẽ.

**Bảng tổng hợp cơ sở pháp lý áp dụng cho quy trình kiểm toán dự án đầu tư**
Văn bản pháp lý	Trích dẫn và Mục đích áp dụng trong kiểm toán
Luật Đầu tư công (2019)	Quy định nguyên tắc, thẩm quyền, thủ tục đầu tư. Đây là căn cứ để kiểm toán viên đánh giá tính tuân thủ trong giai đoạn chuẩn bị và phê duyệt dự án.
Luật Xây dựng (2014)	Quy định về quản lý chi phí, chất lượng, khối lượng công trình. Là nền tảng để kiểm toán chi phí đầu tư (định mức, đơn giá) và nghiệm thu công trình.
Luật Ngân sách Nhà nước	Xác minh nguồn vốn và quy trình cấp phát, thanh toán vốn có đúng quy định của NSNN hay không.
Quyết định 02/2017/QĐ-KTNN	Quy định về tổ chức và hoạt động kiểm toán dự án đầu tư xây dựng cơ bản. Áp dụng cho kiểm toán trong quá trình thực hiện.
Quyết định 47/QĐ-KTNN (2021)	Quy định chi tiết về kiểm toán dự án hoàn thành, tập trung vào việc xác nhận báo cáo quyết toán vốn đầu tư.
Chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước (KTNN 1000)	Quy định chung về quy trình kiểm toán dự án đầu tư, bao gồm 3 giai đoạn chính (Lập kế hoạch, Thực hiện, Báo cáo).

3 Giai đoạn trong quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng công trình

Quy trình kiểm toán dự án đầu tư được chuẩn hóa thành 3 giai đoạn tuần tự, đảm bảo tính hệ thống, khách quan và chuyên nghiệp, dựa trên Chuẩn mực KTNN 1000.

Giai đoạn 1: Lập kế hoạch kiểm toán

Đây là giai đoạn tiền đề, có tính quyết định đến hiệu quả và trọng tâm của cuộc kiểm toán. Việc lập kế hoạch giúp kiểm toán viên phân bổ nguồn lực hợp lý và nhận diện các khu vực rủi ro cao.

Thu thập và nghiên cứu hệ thống hồ sơ pháp lý của dự án

Kiểm toán viên sẽ thu thập toàn bộ các văn bản liên quan để hiểu rõ lịch sử và cơ sở pháp lý của dự án. Các hồ sơ này bao gồm: Quyết định phê duyệt chủ trương đầu tư, Báo cáo nghiên cứu khả thi, Thiết kế kỹ thuật, Dự toán chi tiết, và các Quyết định về đấu thầu, chỉ định thầu.

Khảo sát hiện trường, nhận diện rủi ro và trọng yếu

Kiểm toán viên tiến hành khảo sát thực địa để đối chiếu thông tin trên hồ sơ với thực tế. Hoạt động này giúp đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị được kiểm toán, từ đó nhận diện các rủi ro có thể dẫn đến sai sót trọng yếu về chi phí, khối lượng hoặc chất lượng công trình.

Xác định mục tiêu, phạm vi và nguồn lực kiểm toán

Mục tiêu chính của quy trình kiểm toán dự án đầu tư là xác minh tính trung thực của báo cáo quyết toán và tính tuân thủ pháp luật. Phạm vi kiểm toán được xác định rõ ràng: kiểm toán toàn bộ hay một phần dự án, tập trung vào chi phí nào (Xây lắp, Thiết bị, Chi phí khác).

Xây dựng chương trình kiểm toán (Audit Program)

Chương trình kiểm toán là văn bản chi tiết hóa các bước thực hiện, phương pháp kiểm toán cụ thể, phân công nhân sự và thời gian dự kiến cho từng nội dung.

**Bảng checklist Hồ sơ cần chuẩn bị cho Giai đoạn 1**
Nội dung	Mô tả / Ghi chú
Hồ sơ pháp lý	Giấy phép, quyết định phê duyệt, các văn bản pháp lý liên quan đến dự án.
Hồ sơ hợp đồng	Hợp đồng với nhà thầu, phụ lục hợp đồng, điều chỉnh hợp đồng.
Hồ sơ thanh toán	Phiếu chi, hóa đơn, chứng từ thanh toán, biên bản nghiệm thu từng đợt.
Hồ sơ chất lượng	Biên bản nghiệm thu chất lượng, hồ sơ kiểm tra vật liệu, báo cáo kiểm tra thi công.
Hồ sơ quyết toán	Báo cáo quyết toán vốn đầu tư, tổng hợp chi phí, bảng khối lượng hoàn thành.

Giai đoạn 2: Thực hiện kiểm toán

Đây là giai đoạn thu thập bằng chứng kiểm toán đầy đủ và thích hợp, là phần tốn kém nguồn lực nhất trong quy trình kiểm toán dự án đầu tư.

Kiểm toán việc quản lý nguồn vốn và quá trình đấu thầu

Kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của nguồn vốn (NSNN, ODA) và quy trình cấp phát, thanh toán. Đồng thời, đánh giá tính cạnh tranh và tuân thủ pháp luật về đấu thầu, chỉ định thầu (Luật Đấu thầu). Bất kỳ sai sót nào trong thủ tục đấu thầu đều có thể dẫn đến việc giảm trừ chi phí hoặc kiến nghị xử lý quản lý.

Kiểm toán chi phí đầu tư: định mức, đơn giá, khối lượng và suất vốn

Đây là nội dung trọng tâm của quy trình kiểm toán dự án đầu tư.

3 Giai đoạn trong Quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng công trình

Kiểm tra Khối lượng: Đối chiếu khối lượng thực tế hoàn thành tại hiện trường (biên bản nghiệm thu) với hồ sơ thiết kế, dự toán được duyệt. Sai lệch về khối lượng thường là nguồn gốc của các sai phạm tài chính lớn nhất.
Kiểm tra Định mức, Đơn giá: Rà soát việc áp dụng định mức, đơn giá xây dựng cơ bản theo quy định của Bộ Xây dựng và địa phương. Kiểm toán viên sẽ kiểm tra các chi phí nhân công, máy thi công và vật liệu có được tính đúng, tính đủ theo thời điểm và khu vực không.
Kiểm toán Chi phí khác: Kiểm tra chi phí quản lý dự án, chi phí tư vấn, chi phí dự phòng.

Kiểm toán nghiệm thu và chất lượng công trình

Quy trình kiểm toán dự án đầu tư cũng xem xét hồ sơ nghiệm thu. Kiểm toán viên không trực tiếp thẩm định chất lượng kỹ thuật mà chủ yếu dựa vào kết quả kiểm tra, nghiệm thu của các cơ quan chuyên môn (ví dụ: Hội đồng nghiệm thu cấp cơ sở, cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng).

Kiểm toán tuân thủ quy định pháp luật, thanh toán và quyết toán vốn

Kiểm toán viên sẽ đánh giá toàn bộ sự tuân thủ trong suốt quá trình thực hiện, từ việc thanh toán các đợt cho nhà thầu đến việc lập và trình duyệt báo cáo quyết toán vốn đầu tư hoàn thành.

**Bảng tổng hợp sai phạm thường gặp trong Kiểm toán dự án**
Loại sai phạm	Mô tả / Ghi chú
Tăng khối lượng ảo / thanh toán thừa	Thanh toán cho các khối lượng công việc không thực hiện hoặc tăng khối lượng không đúng thực tế.
Sai đơn giá / định mức	Sử dụng đơn giá, định mức không chính xác, dẫn đến chi phí bị tính sai.
Hạch toán sai chi phí	Ghi nhận chi phí vào mục không phù hợp hoặc sai phương pháp hạch toán.
Thiếu thủ tục pháp lý	Không có đầy đủ hồ sơ, giấy tờ theo quy định pháp luật trong quá trình thanh toán và quyết toán.

Ghi chú: Tỷ lệ giảm trừ chi phí sau kiểm toán thường dao động từ 5%–20% tùy theo mức độ phức tạp và sai phạm của dự án, cho thấy tầm quan trọng của quy trình kiểm toán dự án đầu tư.

Giai đoạn 3: Tổng hợp, báo cáo và phát hành kết luận kiểm toán

Kết thúc thực địa, quy trình kiểm toán dự án đầu tư chuyển sang giai đoạn tổng hợp, truyền đạt kết quả và đưa ra kết luận chính thức.

Tổng hợp kết quả và lập biên bản làm việc với đơn vị được kiểm toán

Kiểm toán viên tổng hợp tất cả các bằng chứng và phát hiện sai phạm thành dự thảo báo cáo. Biên bản làm việc sẽ ghi nhận các phát hiện, số liệu kiểm toán đã được đơn vị được kiểm toán (Chủ đầu tư) xác nhận. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để ban hành báo cáo chính thức.

Thu thập và xem xét giải trình

Kiểm toán viên sẽ cho phép đơn vị được kiểm toán có thời gian giải trình về các phát hiện sai sót. Việc xem xét giải trình phải dựa trên các bằng chứng và quy định pháp luật. Nếu giải trình hợp lý, kiểm toán viên có thể điều chỉnh lại phát hiện.

Hoàn thiện và phát hành báo cáo kiểm toán

Báo cáo kiểm toán chính thức (Quyết định 47/QĐ-KTNN) phải nêu rõ:

Ý kiến kiểm toán: Chấp nhận toàn phần, Chấp nhận ngoại trừ, Từ chối đưa ra ý kiến, hoặc Ý kiến trái ngược.
Kiến nghị xử lý tài chính: Số tiền kiến nghị thu hồi nộp NSNN, giảm trừ chi phí thanh toán hoặc kiến nghị xử lý khác.
Kiến nghị khác: Kiến nghị về quản lý, hoàn thiện cơ chế, chính sách.

Phân loại quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng

Bảng phân loại quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng giúp phân biệt rõ hai loại kiểm toán chính: kiểm toán trong quá trình thực hiện và kiểm toán dự án hoàn thành. Bảng tổng hợp này thể hiện mục tiêu, căn cứ pháp lý, phạm vi và thời điểm thực hiện của từng loại, giúp người đọc nắm được cách thức kiểm soát chi phí, rủi ro và thủ tục pháp lý trong suốt vòng đời dự án.

**Bảng phân loại quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng**
Nội dung	Kiểm toán trong quá trình thực hiện	Kiểm toán dự án hoàn thành
Mục tiêu	Kiểm soát rủi ro, sai phạm, và rà soát thủ tục pháp lý kịp thời trước khi thanh toán.	Kết luận chi phí thực tế và phê duyệt quyết toán vốn đầu tư cuối cùng.
Căn cứ pháp lý	Quyết định 02/2017/QĐ-KTNN; Chuẩn mực KTNN 1000.	Quyết định 47/QĐ-KTNN; Luật Ngân sách Nhà nước.
Phạm vi	Theo từng hạng mục, giai đoạn (thường là thanh toán theo đợt).	Toàn bộ dự án, bao gồm cả giai đoạn chuẩn bị, thực hiện và kết thúc.
Thời điểm	Diễn ra song song hoặc định kỳ trong quá trình triển khai dự án.	Diễn ra sau khi dự án đã hoàn thành, đưa vào sử dụng và lập báo cáo quyết toán.

Bảng tổng hợp quy trình kiểm toán dự án đầu tư

Để dễ hình dung toàn bộ quy trình kiểm toán dự án đầu tư từ khi bắt đầu đến khi kết thúc, dưới đây là bảng mô tả các bước cốt lõi theo đúng trình tự thực hiện của Kiểm toán Nhà nước:

**Bảng tổng hợp quy trình kiểm toán dự án đầu tư**
STT	Bước thực hiện	Nội dung chính
1	Thành lập Đoàn kiểm toán	Quyết định thành lập Đoàn kiểm toán; phân công nhân sự; phê duyệt đề cương và kế hoạch kiểm toán
2	Chuẩn bị kiểm toán	Thu thập hồ sơ pháp lý dự án; khảo sát thực địa; đánh giá rủi ro; xác định trọng tâm kiểm toán
3	Thực hiện kiểm toán tại đơn vị	Kiểm tra nguồn vốn; quản lý đấu thầu; chi phí đầu tư xây dựng; chất lượng nghiệm thu; tuân thủ pháp luật
4	Lập Biên bản kiểm toán	Ghi nhận đầy đủ kết quả kiểm toán, các sai phạm và kiến nghị sơ bộ; có xác nhận của đơn vị được kiểm toán
5	Thu thập giải trình	Đơn vị được kiểm toán cung cấp giải trình và tài liệu bổ sung (nếu có)
6	Xử lý giải trình và hoàn thiện báo cáo	Đoàn kiểm toán xem xét giải trình, điều chỉnh phát hiện (nếu cần) và hoàn thiện báo cáo trình Lãnh đạo KTNN
7	Phát hành Báo cáo kiểm toán chính thức	Công bố ý kiến kiểm toán và kiến nghị xử lý tài chính, kiến nghị khác
8	Theo dõi và đôn đốc thực hiện kiến nghị	Kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị để đảm bảo hiệu quả kiểm toán và tuân thủ quy định pháp luật

Các câu hỏi thường gặp về quy trình kiểm toán dự án đầu tư

Dự án nhóm C có bắt buộc kiểm toán không?

Có. Bất kỳ dự án nào sử dụng vốn ngân sách nhà nước (NSNN) hoặc vốn nhà nước đều phải tuân thủ quy trình kiểm toán dự án đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư công và Kiểm toán Nhà nước, không phụ thuộc vào việc là dự án nhóm A, B hay C. Việc kiểm toán đảm bảo vốn công được sử dụng hiệu quả, dù dự án có quy mô nhỏ.

Thời gian kiểm toán kéo dài tối đa bao lâu?

Theo Quyết định 02/2017/QĐ-KTNN, thời gian kiểm toán tại đơn vị được kiểm toán thường là 45 ngày, tối đa không quá 60 ngày. Tuy nhiên, thời gian này có thể điều chỉnh tùy thuộc vào tính chất phức tạp, quy mô và phạm vi của từng dự án cụ thể. Chủ đầu tư cần chuẩn bị hồ sơ đầy đủ để rút ngắn thời gian kiểm toán thực tế.

Nếu không đồng ý kết luận kiểm toán thì khiếu nại như thế nào?

Đơn vị được kiểm toán có quyền khiếu nại về các kết luận và kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước. Việc khiếu nại được thực hiện theo quy trình giải quyết khiếu nại hành chính, được quy định trong Luật Kiểm toán Nhà nước và các văn bản hướng dẫn chi tiết về quy trình kiểm toán dự án đầu tư.

Dự án vốn ODA có phải kiểm toán không?

Có. Dự án sử dụng vốn ODA (Hỗ trợ phát triển chính thức) thường phải chịu sự kiểm toán kép: một là theo yêu cầu của nhà tài trợ (kiểm toán độc lập quốc tế), và hai là theo quy trình kiểm toán dự án đầu tư của Việt Nam do Kiểm toán Nhà nước thực hiện (nếu có sử dụng vốn đối ứng từ NSNN).

Kết luận

Quy trình kiểm toán dự án đầu tư xây dựng không chỉ là một thủ tục hành chính, mà là bước cuối cùng quan trọng nhất để hợp pháp hóa và xác nhận giá trị tài sản nhà nước. Nắm vững 3 giai đoạn cốt lõi (Lập kế hoạch, Thực hiện và Báo cáo) theo các quyết định của Kiểm toán Nhà nước giúp Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án chủ động kiểm soát chi phí ngay từ đầu, giảm thiểu tối đa các sai phạm và kiến nghị thu hồi vốn.

Việc chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, đúng quy định, và luôn cập nhật các định mức, đơn giá mới nhất là chìa khóa để vượt qua quy trình kiểm toán dự án đầu tư một cách thành công. Kiến thức về quy trình kiểm toán dự án đầu tư phải được xem là kỹ năng thiết yếu của các Kế toán trưởng, Giám đốc tài chính làm việc trong lĩnh vực xây dựng và đầu tư công.

Nếu bạn đang tìm kiếm những kiến thức chuyên sâu, cập nhật về quy trình kiểm toán dự án đầu tư hay các vấn đề phức tạp trong kế toán – kiểm toán – thuế xây dựng, hãy tham gia MAN – Master Accountant Network. Chúng tôi cung cấp các chương trình đào tạo chuyên sâu giúp bạn luôn dẫn đầu, ứng dụng thành công các chuẩn mực pháp lý mới nhất vào thực tiễn doanh nghiệp.