Kiểm Toán Nhà Nước Là Gì? Vai Trò, Chức Năng Và Nhiệm Vụ Cụ Thể

Trong nền kinh tế thị trường hiện đại, việc quản lý và sử dụng hiệu quả, minh bạch các nguồn lực tài chính công là vô cùng quan trọng. Vậy bạn đã biết Kiểm toán Nhà nước là gì, có vai trò và chức năng gì chưa? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết sau đây.

Kiểm toán nhà nước là gì ?

Kiểm toán Nhà nước (KTNN) là cơ quan kiểm toán tối cao của Nhà nước, do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. KTNN có nhiệm vụ kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công và tài sản công.

Hoạt động của Kiểm toán Nhà nước đóng vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về quản lý tài chính – ngân sách, góp phần tích cực vào đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí, bảo đảm công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình. Nhờ thực hiện chức năng kiểm tra, giám sát của mình, KTNN góp phần tạo dựng môi trường kinh tế lành mạnh, thúc đẩy quá trình hội nhập và phát triển bền vững của đất nước.

Bài viết này sẽ cung cấp những thông tin chi tiết nhất về lịch sử hình thành, cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Kiểm toán Nhà nước. Đồng thời trình bày giá trị pháp lý của báo cáo kiểm toán, hoạt động hợp tác quốc tế, những thách thức và định hướng phát triển trong tương lai của cơ quan này.

Lịch sử hình thành và phát triển

Ngày 14/7/1994, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Luật Kiểm toán Nhà nước, chính thức đánh dấu sự ra đời của Kiểm toán Nhà nước. Sau đó, Kiểm toán Nhà nước chính thức đi vào hoạt động từ ngày 1/1/1995.

Trải qua hơn 25 năm xây dựng và phát triển, Kiểm toán Nhà nước đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Một số mốc thời gian đáng nhớ:

• Năm 1996, KTNN gia nhập tổ chức Các Cơ quan Kiểm toán tối cao châu Á (ASOSAI).
• Tháng 10/1998, tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa X đã thông qua Luật Kiểm toán Nhà nước sửa đổi.
• Từ 2005, KTNN trở thành thành viên chính thức của tổ chức Các cơ quan Kiểm toán tối cao (INTOSAI).
• Năm 2015, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thể chế hóa vị trí, chức năng của KTNN. Theo đó, Điều 118 của Hiến pháp 2013 quy định “Kiểm toán nhà nước là cơ quan do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công”.
• Năm 2019, Quốc hội thông qua Luật Kiểm toán nhà nước 2019 để thay thế cho Luật Kiểm toán nhà nước 2005.

Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn

Chức năng: Kiểm toán Nhà nước thực hiện chức năng kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Bao gồm:

• Kiểm toán báo cáo tài chính, các hoạt động liên quan đến quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công;
• Kiểm toán việc tuân thủ pháp luật, tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.

Nhiệm vụ:

• Lập và trình Quốc hội kế hoạch kiểm toán hằng năm của Kiểm toán nhà nước;
• Tổ chức thực hiện kế hoạch kiểm toán đã được Quốc hội phê chuẩn;
• Quyết định và thực hiện kế hoạch kiểm toán chuyên đề theo yêu cầu của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội;
• Lập báo cáo kiểm toán và kiến nghị các biện pháp để hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính, ngân sách phù hợp với pháp luật;
• Kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước hằng năm;
• Giám sát việc thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm toán nhà nước…

Một số nhiệm vụ khác như: Tham gia xây dựng pháp luật về kiểm toán và lĩnh vực có liên quan; Hợp tác với các cơ quan, tổ chức, nghiên cứu khoa học về kiểm toán…

Quyền hạn:

• Yêu cầu đơn vị được kiểm toán và các đơn vị liên quan cung cấp đầy đủ, chính xác, kịp thời thông tin, tài liệu phục vụ cho hoạt động kiểm toán;
• Yêu cầu mở tài khoản, kho quỹ của đơn vị được kiểm toán; Kiểm kê tiền, tài sản, giấy tờ có giá trị trong quỹ; Trưng cầu giám định, kiểm định chất lượng, số lượng tài sản;
• Đình chỉ việc lập, phát hành, sử dụng chứng từ, tài liệu được phát hiện có dấu hiệu sai phạm và có thể gây thiệt hại nghiêm trọng đến lợi ích của Nhà nước;
• Kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý các sai phạm về tài chính, ngân sách; Kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ văn bản pháp luật không phù hợp với pháp luật của các cơ quan có thẩm quyền…

Để thực thi chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn, Kiểm toán Nhà nước có quyền yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan hợp tác, hỗ trợ hoạt động kiểm toán. Chính vì vậy, KTNN có thể tiếp cận nguồn thông tin kịp thời và đầy đủ, đóng vai trò quan trọng trong cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng.

Cơ cấu tổ chức

Kiểm toán Nhà nước do Tổng Kiểm toán Nhà nước làm người đứng đầu, do Quốc hội bầu và miễn nhiệm theo đề nghị của Chủ tịch nước. Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước do Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm theo đề nghị của Tổng Kiểm toán Nhà nước.

Bộ máy giúp việc của Tổng Kiểm toán Nhà nước gồm có:

• Văn phòng Kiểm toán Nhà nước: Tham mưu, giúp việc cho Tổng Kiểm toán Nhà nước trong việc chỉ đạo, điều hành công tác của Kiểm toán Nhà nước.
• Các vụ, đơn vị chuyên môn: Thực hiện chức năng quản lý nhà nước về lĩnh vực kiểm toán theo quy định của pháp luật.
• Các kiểm toán Nhà nước chuyên ngành (Kiểm toán Nhà nước Chuyên ngành I, II, III, IV): Thực hiện kiểm toán theo chuyên ngành được phân công.
• Các kiểm toán Nhà nước khu vực (Kiểm toán Nhà nước khu vực I đến XIII): Hoạt động tại 13 khu vực trên toàn quốc, thực hiện chức năng kiểm toán đối với các đơn vị được kiểm toán tại địa phương.
• Các đơn vị sự nghiệp: Viện Nghiên cứu kiểm toán, Trung tâm tin học.

Giá trị pháp lý của báo cáo kiểm toán

Kết quả kiểm toán của KTNN thể hiện qua các báo cáo kiểm toán. Báo cáo kiểm toán được ban hành bởi Kiểm toán trưởng hoặc Tổng Kiểm toán Nhà nước, do đó có giá trị pháp lý quan trọng.

Báo cáo kiểm toán của KTNN có thể được sử dụng làm bằng chứng cho các vụ việc điều tra liên quan đến vi phạm tài chính, làm căn cứ để xem xét kỷ luật, xử lý trách nhiệm hành chính hoặc truy tố hình sự đối với các đối tượng có hành vi gây thất thoát, lãng phí tài sản công, tiền của nhà nước.

Ngoài ra, báo cáo kiểm toán còn là cơ sở để các cơ quan Quốc hội kiểm tra, giám sát hoạt động của các đơn vị liên quan. Các kiến nghị trong báo cáo kiểm toán giúp các cơ quan quản lý nhà nước kịp thời điều chỉnh cơ chế, chính sách quản lý tài chính, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về tài chính – ngân sách.

Ví dụ, năm 2019, thông qua công tác kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước đã phát hiện và kiến nghị xử lý tài chính với số tiền lên tới hơn 89.600 tỷ đồng. Những kiến nghị kiểm toán này đóng vai trò quan trọng trong cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí.

Hợp tác quốc tế

Trong xu thế hội nhập quốc tế, Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đã chủ động tăng cường hợp tác, trao đổi kinh nghiệm với các cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới.

Từ năm 1996, KTNN đã trở thành thành viên chính thức của Tổ chức Các cơ quan Kiểm toán tối cao châu Á (ASOSAI). Năm 2005, KTNN Việt Nam tham gia Tổ chức Các cơ quan Kiểm toán tối cao thế giới (INTOSAI). Sự tham gia tích cực của KTNN vào các tổ chức quốc tế này đã góp phần nâng cao năng lực, kinh nghiệm và vị thế của ngành kiểm toán Việt Nam.

Bên cạnh đó, KTNN còn thiết lập mạng lưới quan hệ song phương với nhiều cơ quan kiểm toán quốc gia khác như Anh, Hoa Kỳ, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc… Thông qua hợp tác, các cơ quan kiểm toán có thể học hỏi, chia sẻ kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm trong xây dựng và thực thi pháp luật, góp phần cải tiến hoạt động kiểm toán theo thông lệ quốc tế.

Hoạt động hợp tác quốc tế còn giúp thúc đẩy sự phát triển của KTNN trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập ngày càng sâu rộng. Trao đổi với các cơ quan kiểm toán nước ngoài giúp KTNN Việt Nam tiếp cận các phương pháp, công nghệ kiểm toán hiện đại, đảm bảo hoạt động kiểm toán tuân thủ các chuẩn mực quốc tế.

Thách thức và định hướng phát triển

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đang đứng trước những cơ hội và thách thức mới.

Một trong những thách thức lớn là việc đổi mới và nâng cao năng lực, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội về tính minh bạch, trách nhiệm giải trình của các cơ quan công quyền trong quản lý tài chính công. Trước yêu cầu này, KTNN cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, chuẩn mực kiểm toán, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để triển khai các cuộc kiểm toán hiệu quả, chuyên sâu.

Bên cạnh đó, sự phát triển của nền kinh tế số, sự xuất hiện của các giao dịch tài chính phức tạp đòi hỏi KTNN phải sớm phát triển loại hình kiểm toán mới như kiểm toán công nghệ thông tin, kiểm toán môi trường… Những hướng phát triển này sẽ giúp KTNN đáp ứng yêu cầu phát triển trong tương lai.

Để khắc phục những thách thức trên và nâng cao hiệu quả hoạt động, trong thời gian tới, KTNN cần tập trung vào một số định hướng chiến lược sau:

• Tăng cường kiểm toán trên các lĩnh vực trọng yếu như đầu tư công, quản lý đất đai, tài nguyên, cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước, các dự án lớn có ảnh hưởng đến an ninh quốc gia và đời sống nhân dân.
• Xây dựng đội ngũ kiểm toán viên chuyên nghiệp, có bản lĩnh và phẩm chất đạo đức, nắm vững kiến thức chuyên môn và pháp luật.
• Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, tiếp cận các phương pháp kiểm toán tiên tiến trên thế giới.
• Hợp tác quốc tế, đặc biệt là hợp tác với các cơ quan kiểm toán khu vực ASEAN nhằm tăng cường trao đổi kinh nghiệm và nâng cao năng lực.
• Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường tính độc lập và nâng cao vị thế của KTNN trong bộ máy nhà nước.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Câu hỏi: Tổng Kiểm toán Nhà nước do ai bầu và bổ nhiệm?

Trả lời: Tổng Kiểm toán Nhà nước do Quốc hội bầu, miễn nhiệm theo đề nghị của Chủ tịch nước.

Câu hỏi: Kiểm toán Nhà nước có thẩm quyền kiểm toán những đơn vị nào?

Trả lời: KTNN có quyền kiểm toán tất cả các cơ quan, tổ chức quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công như: Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; HĐND, UBND các cấp; Các tổ chức tài chính, ngân hàng; Các doanh nghiệp nhà nước; Các đơn vị sự nghiệp công lập;…

Câu hỏi: Kiểm toán Nhà nước ban hành văn bản nào sau khi kết thúc kiểm toán?

Trả lời: Sau khi kết thúc cuộc kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước ban hành báo cáo kiểm toán. Báo cáo kiểm toán nêu rõ ý kiến nhận xét, đánh giá về tính đúng đắn, trung thực của các thông tin tài chính và việc tuân thủ pháp luật trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.

Câu hỏi: Đơn vị được kiểm toán có trách nhiệm gì?

Trả lời:

• Cung cấp đầy đủ, chính xác, trung thực, kịp thời thông tin, tài liệu cần thiết theo yêu cầu của đoàn kiểm toán.
• Chấp hành yêu cầu, kiến nghị và kết luận kiểm toán. Trong trường hợp không đồng ý với ý kiến của đoàn kiểm toán thì có quyền giải trình.

Câu hỏi: Ai là người chịu trách nhiệm về báo cáo kiểm toán?

Trả lời: Trách nhiệm về báo cáo kiểm toán thuộc về Tổng Kiểm toán Nhà nước (đối với báo cáo kiểm toán trình Quốc hội, Chính phủ) hoặc Kiểm toán trưởng (đối với báo cáo kiểm toán của cuộc kiểm toán do Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành/khu vực thực hiện).

Câu hỏi: Liên hệ với KTNN bằng cách nào khi cần được tư vấn, hỗ trợ?

Trả lời: Để được tư vấn về thủ tục, hoạt động kiểm toán của KTNN, các tổ chức cá nhân có thể liên hệ qua địa chỉ: Kiểm toán Nhà nước Địa chỉ: 111 Trần Duy Hưng, Trung Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội Điện thoại: 024 6282 2191 Fax: 024 6282 2191
Email: vietnamsai@sav.gov.vn

Kết luận

Kiểm toán Nhà nước là công cụ hữu hiệu để Nhà nước thực hiện chức năng kiểm tra, giám sát việc quản lý và sử dụng tài chính, tài sản công. Trong hơn 25 năm hình thành và phát triển, KTNN đã góp phần quan trọng vào việc tăng cường pháp chế XHCN, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý tài chính – ngân sách nhà nước.

Trong thời gian tới, trước những yêu cầu phát triển của đất nước, Kiểm toán Nhà nước cần tiếp tục khẳng định vai trò là công cụ kiểm tra tài chính đắc lực của Đảng và Nhà nước. Bằng việc không ngừng nâng cao chất lượng hoạt động, đổi mới phương pháp kiểm toán, KTNN sẽ góp phần ngày càng quan trọng vào cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí.

Nếu bạn cần tư vấn chuyên sâu hoặc hỗ trợ các dịch vụ liên quan đến kế toán, kiểm toán, thuế, hoặc tài chính, hãy để MAN – Master Accountant Network đồng hành cùng bạn. Đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm của chúng tôi cam kết mang đến các giải pháp tối ưu, minh bạch và hiệu quả nhất cho doanh nghiệp của bạn.

MAN – Master Accountant Network

📞 Hotline/Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
📧 Email: man@man.net.vn
📍 Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Bình Thuận, Quận 7, TP. Hồ Chí Minh

Hãy để MAN đồng hành và nâng tầm doanh nghiệp của bạn ngay hôm nay!