Kiểm Toán Nội Bộ Là Gì? Tầm Quan Trọng Của Kiểm Toán Nội Bộ Đối Với Doanh Nghiệp

Kiểm toán nội bộ là gì?

Khái niệm kiểm toán nội bộ

Kiểm toán nội bộ (Internal Audit) là một hoạt động đánh giá độc lập, khách quan trong nội bộ doanh nghiệp. Mục đích của kiểm toán nội bộ là nhằm cung cấp các đảm bảo và tư vấn để nâng cao giá trị và cải thiện các hoạt động của tổ chức.

Theo định nghĩa của Hiệp hội Kiểm toán Nội bộ Hoa Kỳ (The Institute of Internal Auditors – IIA): “Kiểm toán nội bộ là hoạt động đảm bảo và tư vấn độc lập, khách quan được thiết kế để gia tăng giá trị và cải tiến hoạt động của tổ chức. Kiểm toán nội bộ giúp tổ chức đạt được mục tiêu bằng cách đưa ra phương pháp tiếp cận có hệ thống, có kỷ luật để đánh giá và nâng cao hiệu quả của các quy trình quản lý rủi ro, kiểm soát và quản trị.”

Như vậy, kiểm toán nội bộ không chỉ đơn thuần là kiểm tra, giám sát tuân thủ mà còn đóng vai trò tư vấn, hỗ trợ Ban lãnh đạo trong việc quản lý rủi ro và cải tiến quy trình.

Chức năng chính của kiểm toán nội bộ

Kiểm toán nội bộ có 3 chức năng chính:

• Đánh giá và giám sát hệ thống kiểm soát nội bộ: Kiểm toán nội bộ thực hiện đánh giá tính đầy đủ, hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ, qua đó phát hiện các điểm yếu, thiếu sót và đề xuất các biện pháp khắc phục, cải tiến phù hợp.
• Đánh giá rủi ro và cảnh báo sớm: Kiểm toán nội bộ giúp nhận diện, đánh giá các rủi ro trọng yếu tác động đến việc đạt được mục tiêu của đơn vị, từ đó đưa ra khuyến nghị để quản lý rủi ro hiệu quả.
• Tư vấn nâng cao hiệu quả hoạt động: Kiểm toán nội bộ, với các phân tích chuyên sâu, đưa ra các ý kiến tư vấn, đề xuất để cải tiến quy trình nghiệp vụ, nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức.

Phạm vi và nội dung của kiểm toán nội bộ

Phạm vi của kiểm toán nội bộ

Phạm vi của kiểm toán nội bộ bao quát toàn bộ các hoạt động của doanh nghiệp, bao gồm:

• Các hoạt động tài chính kế toán
• Các hoạt động nghiệp vụ
• Việc tuân thủ pháp luật, chính sách và quy định của tổ chức
• Hệ thống công nghệ thông tin
• Báo cáo tài chính và phi tài chính

Theo Luật Doanh nghiệp 2020, công ty đại chúng, tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải thành lập Ủy ban Kiểm toán trực thuộc Hội đồng quản trị. Các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình công ty mẹ-con cũng nên thiết lập kiểm toán nội bộ.

Nội dung công việc kiểm toán nội bộ

Có 3 loại hình kiểm toán nội bộ chính:

• Kiểm toán báo cáo tài chính: Rà soát, đánh giá độ tin cậy, trung thực của thông tin tài chính, phát hiện gian lận, sai sót.
• Kiểm toán tuân thủ: Đánh giá sự tuân thủ của tổ chức đối với pháp luật, quy chế, điều lệ hoạt động.
• Kiểm toán hoạt động: Xem xét tính hiệu lực, hiệu quả trong việc sử dụng nguồn lực, đạt được mục tiêu đề ra.

Ví dụ: Kiểm toán nội bộ có thể thực hiện đánh giá quy trình bán hàng và thu tiền, quy trình mua sắm, thanh toán công nợ, công tác quản trị hàng tồn kho, an toàn thông tin…

Quy trình và phương pháp kiểm toán nội bộ

Quy trình kiểm toán nội bộ

Quy trình kiểm toán nội bộ thường bao gồm các bước chính sau:

1. Lập kế hoạch kiểm toán: Xác định mục tiêu, phạm vi, thời gian, nguồn lực cần thiết cho cuộc kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và mức độ ưu tiên.
2. Thực hiện kiểm toán: Thu thập, phân tích bằng chứng kiểm toán thông qua các thủ tục như phỏng vấn, quan sát, kiểm tra tài liệu, kiểm tra chi tiết nghiệp vụ…
3. Báo cáo kết quả kiểm toán: Lập báo cáo kiểm toán, trong đó nêu rõ các phát hiện, đánh giá và khuyến nghị để cải thiện.
4. Theo dõi khắc phục sau kiểm toán: Giám sát việc thực hiện các khuyến nghị đã đưa ra nhằm đảm bảo các vấn đề được khắc phục kịp thời.

Chu kỳ kiểm toán nội bộ thông thường là 1 năm, tuy nhiên tùy theo quy mô, tính chất hoạt động và yêu cầu quản lý rủi ro mà có thể điều chỉnh chu kỳ này cho phù hợp.

Câu hỏi: Chu kỳ kiểm toán nội bộ là bao lâu? Trả lời: Chu kỳ kiểm toán nội bộ phổ biến là 1 năm. Tuy nhiên, tùy thuộc vào quy mô, lĩnh vực hoạt động và mức độ rủi ro của doanh nghiệp mà chu kỳ này có thể được rút ngắn hoặc kéo dài cho phù hợp, thường dao động từ 6 tháng đến 18 tháng.

Các phương pháp kiểm toán nội bộ

• Kiểm toán dựa trên rủi ro (Risk-based Internal Audit): Phương pháp kiểm toán tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực, hoạt động được đánh giá là có rủi ro cao, trọng yếu.
• Kiểm toán liên tục (Continuous Audit): Phương pháp kiểm toán sử dụng công nghệ để thu thập, phân tích dữ liệu và lập báo cáo liên tục, thường xuyên, giúp phát hiện sớm các vấn đề.
• Kiểm toán công nghệ thông tin (Information Technology Audit): Tập trung vào đánh giá an toàn, đảm bảo chất lượng của hệ thống và quy trình công nghệ thông tin.

Chuẩn mực và đạo đức nghề nghiệp kiểm toán nội bộ

Chuẩn mực kiểm toán nội bộ

Chuẩn mực kiểm toán nội bộ quốc tế được ban hành bởi Hiệp hội Kiểm toán Nội bộ (IIA), bao gồm Chuẩn mực Thuộc tính (Standards of Attributes) và Chuẩn mực Hoạt động (Performance Standards). Các nguyên tắc cốt lõi của chuẩn mực này bao gồm:

• Tính độc lập, khách quan
• Năng lực chuyên môn và tính thận trọng
• Chương trình đảm bảo và cải tiến chất lượng
• Quản lý hoạt động kiểm toán nội bộ một cách hiệu quả

Đạo đức nghề nghiệp kiểm toán nội bộ

Kiểm toán viên nội bộ cần tuân thủ Quy tắc Đạo đức nghề nghiệp do IIA ban hành, bao gồm:

• Tính chính trực: Thực hiện công việc một cách trung thực, chuyên nghiệp và có trách nhiệm.
• Tính khách quan: Không để xung đột lợi ích hoặc ảnh hưởng không đáng có làm sai lệch các xét đoán chuyên môn.
• Tính bảo mật: Bảo vệ thông tin, không tiết lộ khi chưa được phép.
• Năng lực: Chỉ đảm nhận các dịch vụ khi có đủ kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm cần thiết.

. Các chứng chỉ như CIA (Certified Internal Auditor), CISA (Certified Information Systems Auditor) là những dấu hiệu khẳng định năng lực của kiểm toán viên.

Câu hỏi: Kiểm toán viên nội bộ cần có chứng chỉ gì? Trả lời: Để hành nghề kiểm toán nội bộ một cách chuyên nghiệp, kiểm toán viên nội bộ cần có các chứng chỉ quốc tế như:

• Chứng chỉ CIA (Certified Internal Auditor) do Viện Kiểm toán Nội bộ Hoa Kỳ (IIA) cấp.
• Chứng chỉ CISA (Certified Information Systems Auditor) do Hiệp hội Kiểm toán và Kiểm soát Hệ thống Thông tin (ISACA) cấp, chuyên về kiểm toán công nghệ thông tin.
• Các chứng chỉ chuyên sâu khác như CFE (Certified Fraud Examiner), CRMA (Certification in Risk Management Assurance),…

Tuy nhiên, trên thực tế, các quy định pháp lý ở Việt Nam chưa bắt buộc kiểm toán viên nội bộ phải có các chứng chỉ này. Luật Doanh nghiệp chỉ yêu cầu người phụ trách kiểm toán nội bộ phải có bằng đại học trở lên về chuyên ngành tài chính, kế toán, kiểm toán, luật hoặc chuyên ngành có liên quan, có ít nhất 3 năm kinh nghiệm làm việc.

Các quy định pháp lý về kiểm toán nội bộ

Tại Việt Nam, hoạt động kiểm toán nội bộ đã và đang được Nhà nước quan tâm và điều chỉnh thông qua hệ thống văn bản pháp luật. Cụ thể:

• Luật Doanh nghiệp 2020 đã dành Điều 103 quy định về người phụ trách kiểm toán nội bộ và Điều 161 quy định về Ủy ban Kiểm toán. Theo đó, công ty cổ phần phải có Ủy ban Kiểm toán trực thuộc Hội đồng quản trị nếu là công ty đại chúng hoặc công ty có cổ phần của Nhà nước chiếm trên 50% vốn điều lệ. Người phụ trách kiểm toán nội bộ phải có bằng cấp chuyên môn và kinh nghiệm nghề nghiệp về pháp luật, kế toán hoặc kiểm toán.
• Thông tư số 13/2018/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về hệ thống kiểm soát nội bộ của ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài quy định tổ chức kiểm toán nội bộ phải độc lập và chịu trách nhiệm trước Hội đồng quản trị/Hội đồng thành viên/Chủ tịch. Người làm công tác kiểm toán nội bộ phải có chứng chỉ kiểm toán viên hoặc các chứng chỉ quốc tế về kiểm toán nội bộ.
• Nghị định số 05/2019/NĐ-CP hướng dẫn về kiểm toán nội bộ tại doanh nghiệp nhà nước yêu cầu doanh nghiệp nhà nước phải thành lập kiểm toán nội bộ trực thuộc và báo cáo trực tiếp với Hội đồng thành viên, Chủ tịch công ty. Năm 2021, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 50/2021/NĐ-CP thay thế Nghị định 05/2019/NĐ-CP để hoàn thiện hơn khung pháp lý về doanh nghiệp nhà nước.
• Thông tư số 340/2016/TT-BTC của Bộ Tài chính hướng dẫn về kiểm toán nội bộ đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Văn bản này hướng dẫn chi tiết điều kiện thành lập bộ phận kiểm toán nội bộ, trách nhiệm của kiểm toán nội bộ và yêu cầu về bố trí nhân sự.

Ngoài ra, Quyết định 36/2023/QĐ-TTg về việc ban hành tiêu chí đánh giá năng lực quản trị công ty đối với doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp có vốn nhà nước cũng yêu cầu doanh nghiệp phải xây dựng chức năng kiểm toán nội bộ với nguồn lực phù hợp, hoạt động hiệu quả.

Như vậy, các quy định pháp luật của Việt Nam đang ngày càng hoàn thiện, tạo cơ sở để kiểm toán nội bộ phát triển và đóng góp tích cực vào công tác quản trị, điều hành doanh nghiệp.

Câu hỏi: Doanh nghiệp nào bắt buộc phải thực hiện kiểm toán nội bộ? Trả lời: Theo quy định của pháp luật Việt Nam, các doanh nghiệp sau buộc phải tổ chức kiểm toán nội bộ:

• Công ty đại chúng (niêm yết trên sàn chứng khoán)
• Các tổ chức tín dụng (ngân hàng thương mại, công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính)
• Chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam
• Công ty nhà nước, công ty cổ phần có vốn nhà nước chiếm trên 50% vốn điều lệ

Các công ty con của những doanh nghiệp này cũng nên thành lập kiểm toán nội bộ để đáp ứng yêu cầu quản trị, kiểm soát của công ty mẹ.

Ví dụ và thực tiễn áp dụng kiểm toán nội bộ

Dưới đây là một vài ví dụ thực tế về các cuộc kiểm toán nội bộ:

• Kiểm toán chu trình bán hàng, thu tiền: Rà soát các hoạt động từ tiếp nhận đơn hàng, giao hàng, xuất hóa đơn, theo dõi công nợ đến thu hồi nợ. Mục tiêu là đánh giá tính đầy đủ và hiệu quả của các kiểm soát để đảm bảo ghi nhận doanh thu và thu tiền kịp thời, chính xác.
• Kiểm toán quản lý hàng tồn kho: Đánh giá các kiểm soát trong việc dự trữ, bảo quản, xuất nhập hàng hóa. Xem xét tính hiệu quả trong quản lý chi phí hàng tồn kho, hạn chế các rủi ro thất thoát, hư hỏng, lạc hậu.
• Kiểm toán an ninh hệ thống thông tin: Xem xét các biện pháp bảo mật, kiểm soát truy cập, phòng chống virus, dự phòng thảm họa… nhằm đảm bảo an toàn, bảo mật cho hệ thống công nghệ thông tin.

Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã xây dựng và vận hành hiệu quả chức năng kiểm toán nội bộ. Tập đoàn Vingroup, Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank), Tổng công ty Khí Việt Nam… là những ví dụ điển hình. Bên cạnh đó, dịch vụ kiểm toán nội bộ cũng được các công ty cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp như PwC, KPMG, Deloitte phát triển để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường.

Hỗ trợ chuyên môn về kiểm toán nội bộ
Bạn có đang tìm một Công ty tư vấn hoạt động doanh nghiệp uy tín để hỗ trợ xây dựng và vận hành hiệu quả chức năng kiểm toán nội bộ không? Hãy liên hệ với Công ty TNHH Quản Lý Tư Vấn Thuế MAN – đơn vị có nhiều năm kinh nghiệm và đội ngũ chuyên gia giàu chuyên môn – để được tư vấn cụ thể nhé!

Kết luận

Kiểm toán nội bộ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động, quản lý rủi ro và đảm bảo sự tuân thủ của doanh nghiệp. Là “đôi mắt” và “đôi tai” của Ban lãnh đạo, kiểm toán nội bộ mang đến những đánh giá độc lập, khách quan, giúp tổ chức hoàn thiện hơn cơ chế quản trị và tạo lợi thế cạnh tranh.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và yêu cầu minh bạch ngày càng cao như hiện nay, việc xây dựng và phát triển chức năng kiểm toán nội bộ là điều cần thiết và cấp bách đối với mỗi doanh nghiệp. Để làm tốt điều này, doanh nghiệp cần tiếp cận và áp dụng các chuẩn mực, thông lệ quốc tế, đồng thời nghiên cứu các quy định pháp lý tại Việt Nam.

Với sự hoàn thiện của hành lang pháp lý, sự quan tâm của các cấp lãnh đạo và sự chuyên nghiệp vốn có của đội ngũ kiểm toán viên, hoạt động kiểm toán nội bộ sẽ ngày càng khẳng định vai trò và đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của doanh nghiệp Việt Nam.

THÔNG TIN LIÊN HỆ  MAN – Master Accountant Network

Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Bình Thuận, Quận 7, TP. Hồ Chí Minh

Mobile / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622

Email: man@man.net.vn