Kiểm toán hiệu quả: Tối ưu niềm tin Doanh nghiệp

Kiểm toán là công cụ then chốt giúp doanh nghiệp đảm bảo tính chính xác và minh bạch của Báo cáo tài chính. Bên cạnh việc phát hiện sai sót và tối ưu hệ thống kiểm soát nội bộ, kiểm toán còn củng cố niềm tin cho nhà đầu tư, ngân hàng và các bên liên quan. Nhờ sự kết hợp giữa chuyên môn sâu, tuân thủ luật pháp và đạo đức nghề nghiệp, kiểm toán trở thành “người gác cổng” bảo vệ thị trường.

Tìm hiểu toàn bộ vai trò, các loại hình và quy trình kiểm toán 2025 trong bài viết chi tiết dưới đây.

Kiểm toán là gì?

Kiểm toán là quá trình kiểm tra, đánh giá và xác nhận tính trung thực, hợp lý của thông tin tài chính do doanh nghiệp lập ra, nhằm đảm bảo các Báo cáo Tài chính (BCTC) phản ánh đúng tình hình tài chính, kết quả hoạt động và dòng tiền của doanh nghiệp.

Vai trò quan trọng của kiểm toán trong nền Kinh tế

Vai trò của kiểm toán không chỉ giới hạn trong phạm vi doanh nghiệp mà còn lan tỏa đến toàn bộ thị trường, cụ thể: 

• Vai trò Kinh tế – Xã hội: Kiểm toán giúp củng cố niềm tin công chúng vào thị trường vốn, giảm thiểu rủi ro thông tin. Khi BCTC được xác nhận bởi Kiểm toán viên độc lập, chi phí vốn vay của doanh nghiệp có thể giảm, tạo điều kiện cho thị trường phát triển lành mạnh và công bằng hơn.
• Vai trò Pháp lý và Quản lý: Kiểm toán đảm bảo các đơn vị tuân thủ luật pháp, quy định về thuế, và các chuẩn mực kế toán. Đối với Kiểm toán Nhà nước, vai trò này còn bao gồm việc kiểm soát tài chính công và phòng chống tham nhũng, lãng phí ngân sách.
• Vai trò Hỗ trợ Quản trị: Kiểm toán cung cấp cho Ban lãnh đạo (Hội đồng Quản trị) cái nhìn khách quan về hiệu quả hoạt động và quản lý rủi ro, từ đó giúp họ đưa ra các quyết sách chiến lược đúng đắn và nâng cao hiệu suất tổng thể của đơn vị.

Với vai trò là ‘người gác cổng’ đảm bảo sự minh bạch và đáng tin cậy của thông tin tài chính trong nền kinh tế, kiểm toán không chỉ bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư và các bên liên quan mà còn thực hiện những chức năng cốt lõi giúp doanh nghiệp phát hiện sai sót, tối ưu hệ thống kiểm soát nội bộ và nâng cao hiệu quả quản trị.

Chức năng chính trong kiểm toán là gì?

Kiểm toán được xây dựng trên ba chức năng cốt lõi, áp dụng cho cả ba chủ thể (Nhà nước, Độc lập, Nội bộ) với phạm vi khác nhau:

• Chức năng Xác minh: Đây là chức năng đầu tiên và quan trọng nhất. Kiểm toán thực hiện việc kiểm tra, đối chiếu và thu thập bằng chứng đầy đủ, thích hợp để xác nhận tính trung thực, hợp lý của các thông tin tài chính và phi tài chính được trình bày.
• Chức năng bày tỏ Ý kiến : Sau khi xác minh, Kiểm toán viên đưa ra ý kiến chuyên môn độc lập về độ tin cậy của thông tin. Mục tiêu chính là làm giảm rủi ro thông tin cho người sử dụng BCTC. Ý kiến này phải tuân thủ nghiêm ngặt các Chuẩn mực Kiểm toán (VSA).
• Chức năng Tư vấn: Trong quá trình Kiểm toán, kiểm toán viên phát hiện ra các sai sót, điểm yếu trong hệ thống kiểm soát nội bộ, quản trị rủi ro và hoạt động. Chức năng này giúp đơn vị được Kiểm toán cải tiến, nâng cao hiệu quả quản trị và hoạt động (Đặc biệt quan trọng đối với Kiểm toán Nội bộ và các dịch vụ giá trị gia tăng của Kiểm toán Độc lập).

Với chức năng cốt lõi là xác nhận tính trung thực và hợp lý của Báo cáo tài chính, kiểm toán không chỉ giúp phát hiện sai sót và rủi ro mà còn đảm bảo thông tin tài chính đáng tin cậy cho các nhà đầu tư và cổ đông. Từ vai trò này, nhiều người thường thắc mắc: Kiểm toán khác gì với Kế toán? Hãy cùng phân tích để hiểu rõ bản chất và mục tiêu của từng lĩnh vực.

Sự khác biệt giữa Kiểm toán và Kế toán

Một trong những câu hỏi được tìm kiếm nhiều nhất là: Kiểm toán và Kế toán khác gì nhau?

Nói cách khác, Kế toán là quá trình “làm ra” những con số, còn Kiểm toán là quá trình “kiểm tra và xác nhận” những con số đó. Không có BCTC do Kế toán tạo ra, sẽ không có công việc Kiểm toán độc lập.

Phân loại kiểm toán theo chủ thể thực hiện

Phân loại theo Chủ thể thực hiện là cách tiếp cận chính thức và toàn diện nhất tại Việt Nam, bao gồm ba hệ thống Kiểm toán độc lập nhau nhưng cùng hướng đến mục tiêu minh bạch, hiệu quả: Kiểm toán Nhà nước, Kiểm toán Độc lập và Kiểm toán Nội bộ.

Kiểm toán Nhà nước

Kiểm toán Nhà nước là cơ quan chuyên môn do Nhà nước thành lập, giữ vai trò tối cao trong việc kiểm tra, đánh giá tính hợp pháp và hiệu quả của việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công. Dưới đây là các đặc điểm chi tiết về cơ quan này:

• Chủ thể: Kiểm toán Nhà nước là cơ quan chuyên môn cao nhất, hoạt động độc lập và chỉ tuân thủ pháp luật.
• Mục tiêu: Kiểm tra, đánh giá tính hợp pháp, quản lý và sử dụng tài chính công, tài sản công.
• Phạm vị hoạt động: Kiểm toán Nhà nước thực hiện cả ba loại hình Kiểm toán (Tài chính, Tuân thủ, Hoạt động) đối với các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước, các dự án đầu tư công, và các doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ từ 50% vốn điều lệ trở lên.

Nếu Kiểm toán Nhà nước chịu trách nhiệm kiểm soát tài chính công nhằm bảo vệ lợi ích của toàn dân và quốc gia, thì Kiểm toán Độc lập lại đóng vai trò là bên thứ ba trung gian, giúp xác nhận tính minh bạch của thông tin tài chính doanh nghiệp để phục vụ lợi ích của nhà đầu tư, cổ đông và các bên liên quan trên thị trường.

Kiểm toán Độc lập

Khi nói đến việc đảm bảo tính khách quan và trung thực của Báo cáo tài chính, Kiểm toán độc lập đóng vai trò không thể thay thế, giúp doanh nghiệp và các bên liên quan yên tâm về độ tin cậy của thông tin. Cụ thể:

• Chủ thể: Các công ty Kiểm toán được cấp phép hoạt động theo Luật Kiểm toán độc lập (các công ty Big 4, công ty Kiểm toán uy tín tại Việt Nam).
• Mục tiêu: Đưa ra ý kiến độc lập về tính trung thực và hợp lý của BCTC.
• Phạm vi hoạt động: Loại hình Kiểm toán chủ yếu là Kiểm toán Báo cáo Tài chính cho các doanh nghiệp tư nhân, công ty đại chúng và các đối tượng bắt buộc Kiểm toán theo luật định. Ngoài ra, họ còn cung cấp dịch vụ Kiểm toán hoạt động và Kiểm toán tuân thủ theo yêu cầu của khách hàng.

Trong khi Kiểm toán Độc lập tập trung vào việc cung cấp ý kiến khách quan cho cổ đông và cơ quan quản lý bên ngoài, đảm bảo tính minh bạch của Báo cáo tài chính, thì Kiểm toán Nội bộ lại hướng vào việc cải thiện quy trình quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ bên trong doanh nghiệp, giúp ban lãnh đạo tối ưu hóa hoạt động và ra quyết định hiệu quả hơn.

Kiểm toán Nội bộ

Bên cạnh vai trò của kiểm toán độc lập, kiểm toán nội bộ đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá và nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro, giúp doanh nghiệp chủ động phát hiện vấn đề trước khi trở thành rủi ro trọng yếu. Cụ thể, các chức năng chính bao gồm:

• Chủ thể: Bộ phận Kiểm toán Nội bộ được thành lập trong chính đơn vị, trực thuộc Hội đồng Quản trị hoặc Ủy ban Kiểm toán.
• Mục tiêu: Đánh giá tính đầy đủ, hiệu lực và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ, quản lý rủi ro và quy trình quản trị công ty. Mục tiêu là giúp cải thiện hoạt động, không phải xác nhận BCTC.
• Phạm vi hoạt động: Tập trung mạnh vào Kiểm toán Hoạt động và Kiểm toán Tuân thủ các quy định nội bộ và bên ngoài, cung cấp thông tin cho Ban lãnh đạo.

Dù là hệ thống Kiểm toán Nhà nước kiểm soát tài chính công, Kiểm toán Độc lập xác minh BCTC, hay Kiểm toán Nội bộ đánh giá kiểm soát nội bộ, để đạt được tính chính xác và độ tin cậy cao, mọi cuộc kiểm toán chuyên nghiệp đều phải tuân thủ một quy trình nghiêm ngặt, được chuẩn hóa theo các Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế và Việt Nam (VSA).

Quy trình kiểm toán chuyên nghiệp

Quy trình kiểm toán là xương sống của công việc, phải tuân thủ nghiêm ngặt theo các Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA) để đảm bảo tính thẩm quyền, minh bạch.

Giai đoạn 1: Lập kế hoạch 

Giai đoạn này quyết định 80% sự thành công của cuộc kiểm toán.

• Hiểu rõ ngành nghề, môi trường pháp lý, cấu trúc tổ chức và các rủi ro kinh doanh đặc thù của đơn vị được kiểm toán.
• Đánh giá rủi ro kiểm toán từ rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát đến rủi ro phát hiện nhằm ngăn chặn tối đa những rủi ro.
• Xác định mức Trọng yếu chính là xác định ngưỡng sai sót nếu vượt qua, sẽ ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng BCTC.

Giai đoạn 2: Thực hiện

Kiểm toán viên tiến hành thu thập bằng chứng để giảm thiểu rủi ro phát hiện.

• Thu Thập Bằng Chứng Kiểm Toán: Bằng chứng phải đầy đủ và thích hợp. Nguồn bằng chứng bao gồm: chứng từ gốc, thư xác nhận từ bên thứ ba (ngân hàng, khách hàng, nhà cung cấp), quan sát thực tế (kiểm kê hàng tồn kho), và các thủ tục phân tích. Kiểm toán viên thực hiện theo VSA 500 (Bằng chứng Kiểm toán).
• Đánh Giá Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ: Theo VSA 315 (Xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu) thông qua hiểu biết về đơn vị và môi trường của đơn vị, kiểm toán viên kiểm tra thiết kế và hoạt động của các kiểm soát nội bộ. Nếu hệ thống kiểm soát nội bộ mạnh, kiểm toán viên có thể giảm bớt phạm vi kiểm tra chi tiết các giao dịch.

Về thủ tục kiểm toán cơ bản, bao gồm:

• Thủ tục Phân tích: So sánh số liệu năm nay với năm trước, so sánh với ngành, tìm kiếm các biến động bất thường.
• Thủ tục Kiểm tra Chi tiết: Kiểm tra các giao dịch và số dư lớn, các tài khoản có rủi ro cao (Ví dụ: kiểm tra chi tiết công nợ phải thu, phải trả, chi phí…).

Giai đoạn 3: Kết thúc và Lập Báo cáo

Đây là giai đoạn kiểm toán viên tổng hợp kết quả và đưa ý kiến.

• Rà Soát Sự Kiện Phát Sinh Sau Ngày Khóa Sổ: Kiểm tra các giao dịch quan trọng xảy ra sau ngày 31/12 (hoặc ngày kết thúc kỳ kế toán) nhưng có ảnh hưởng đến BCTC năm đó.

Lập Báo Cáo Kiểm Toán và Ý Kiến: Dựa trên bằng chứng đã thu thập, kiểm toán viên đưa ra ý kiến chính thức. Ý kiến này phải tuân thủ VSA 700 (Hình thành ý kiến và báo cáo về BCTC), VSA 705 (Ý kiến Kiểm toán không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần) và VSA 706 (Đoạn nhấn mạnh vấn đề và đoạn vấn đề khác trong Báo cáo Kiểm toán của Kiểm toán viên độc lập).

• Ý kiến Chấp nhận toàn phần: BCTC trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu.
• Ý kiến Ngoại trừ: BCTC trung thực, hợp lý ngoại trừ một vấn đề cụ thể (có sai sót trọng yếu nhưng không lan tỏa).
• Ý kiến Không chấp nhận: BCTC chứa đựng sai sót trọng yếu và lan tỏa.
• Từ chối đưa ra ý kiến: KTV không thể thu thập đủ bằng chứng thích hợp và đầy đủ.

Khung pháp lý và Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam

Để xây dựng niềm tin vững chắc, mọi hoạt động kiểm toán tại Việt Nam đều phải dựa trên một nền tảng pháp lý rõ ràng.

Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VSA)

Bộ Tài chính là cơ quan ban hành Bộ Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VSA), được xây dựng trên cơ sở các Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế (ISA), nhưng có sự điều chỉnh phù hợp với đặc thù pháp lý Việt Nam.

• VSA 200: Mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Kiểm toán BCTC.
• VSA 500: Quy định chi tiết về các loại bằng chứng Kiểm toán và thủ tục thu thập.
• VSA 700, 705 và 706: Hướng dẫn cách thức hình thành và trình bày ý kiến Kiểm toán (như đã đề cập ở trên).

Văn bản Pháp luật và Cơ quan quản lý

Ngoài Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VSA), hoạt động Kiểm toán còn chịu sự chi phối và giám sát của các văn bản pháp luật và cơ quan quản lý sau đây, nhằm đảm bảo tính tuân thủ tuyệt đối:

• Luật Kiểm toán độc lập: Văn bản cao nhất điều chỉnh hoạt động Kiểm toán tại Việt Nam.
• Thông tư của Bộ Tài chính: Hướng dẫn chi tiết về lập và trình bày BCTC, các quy định liên quan đến nghề Kiểm toán.
• Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA): Đóng vai trò quan trọng trong việc cập nhật kiến thức, tổ chức các khóa đào tạo và ban hành các hướng dẫn chuyên môn, đảm bảo chất lượng của đội ngũ Kiểm toán viên.

Tuy nhiên, việc tuân thủ nghiêm ngặt khuôn khổ pháp lý và chuẩn mực chuyên môn (VSA) chỉ là điều kiện cần. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu hóa và chịu sự tác động sâu sắc của công nghệ, nghề Kiểm toán phải không ngừng chuyển mình và thích ứng với những thay đổi lớn. Điều này đòi hỏi các kiểm toán viên phải mở rộng tầm nhìn để giữ vững vai trò là người gác cổng đáng tin cậy của thị trường.

Thách thức và xu hướng kiểm toán 2025

Năm 2025, nghề kiểm toán không còn là công việc thủ công, mà đang trở thành một lĩnh vực công nghệ cao.

Tác động của công nghệ

Sự bùng nổ của Công nghệ trong thập kỷ qua đã định hình lại căn bản phương pháp và công cụ làm việc của kiểm toán viên, chuyển từ kiểm tra thủ công sang phân tích dữ liệu chuyên sâu.

• AI và Data Analytics (Phân tích dữ liệu): Các công cụ Kiểm toán hiện đại sử dụng AI để xử lý hàng triệu giao dịch, tìm kiếm các mẫu hình bất thường (anomaly detection) và phân tích rủi ro một cách tự động, giúp kiểm toán viên tập trung vào các vấn đề phức tạp thay vì kiểm tra chi tiết từng chứng từ.
• Tự động hóa Quy trình (RPA): Các nhiệm vụ lặp đi lặp lại như đối chiếu, tổng hợp dữ liệu đang được tự động hóa hoàn toàn. Điều này đòi hỏi Kiểm toán viên tương lai phải có kiến thức về công nghệ và khoa học dữ liệu.

Kiểm toán ESG và phát triển bền vững

Đây là xu hướng nóng nhất hiện nay. Các nhà đầu tư ngày càng quan tâm đến các yếu tố Môi trường, Xã hội, và Quản trị của doanh nghiệp.

• Kiểm toán Bền vững: Phát triển để xác nhận tính trung thực của các báo cáo phi tài chính (Non-financial reporting), 

Ví dụ: lượng khí thải carbon, chính sách lao động, hoặc mức độ đa dạng trong Ban lãnh đạo. Đây là một cơ hội lớn, đòi hỏi Kiểm toán viên phải mở rộng kiến thức sang lĩnh vực khoa học môi trường và quản trị xã hội.

Thách thức về đạo đức và rủi ro

Mặc dù công nghệ hỗ trợ, thách thức về đạo đức nghề nghiệp vẫn luôn hiện hữu. Kiểm toán viên phải luôn duy trì tính độc lập và khách quan. Áp lực cạnh tranh và thời gian luôn là rào cản, nhưng việc tuân thủ các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp là nền tảng của sự đáng tin cậy trong nghề kiểm toán.

Kết luận 

Kiểm toán không chỉ là một công việc, mà là cam kết về minh bạch, chính xác và đáng tin cậy trong mọi giao dịch tài chính. Với vai trò là “người gác cổng” của thị trường, kiểm toán giúp doanh nghiệp phát hiện sai sót, tối ưu hệ thống kiểm soát nội bộ và củng cố niềm tin cho nhà đầu tư, ngân hàng và các bên liên quan.

Doanh nghiệp muốn nâng cao hiệu quả quản trị tài chính và trải nghiệm dịch vụ chuyên nghiệp, hãy tìm hiểu ngay dịch vụ kiểm toán chuyên nghiệp tại MAN – Master Accountant Network để đảm bảo BCTC minh bạch, tuân thủ và tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
• Mobile / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
• Email: man@man.net.vn