Luật BHXH 2024 có hiệu lực 01/07/2025: 12 điểm doanh nghiệp và người lao động cần biết

Sau một thời gian dài nghiên cứu và xây dựng, Luật Bảo hiểm xã hội số 41/2024/QH15 đã chính thức được Quốc hội thông qua, đánh dấu một cột mốc pháp lý quan trọng thay thế toàn bộ Luật BHXH 2014. Mục tiêu cốt lõi của Luật mới không chỉ dừng lại ở việc tăng tính linh hoạt và bền vững cho Quỹ BHXH mà còn hướng tới mục tiêu lớn hơn là mở rộng diện bao phủ BHXH, đảm bảo an sinh toàn dân. Đây là sự chuyển mình cấp thiết, đặt ra mệnh lệnh bắt buộc đối với mọi doanh nghiệp và người lao động để kịp thời cập nhật và tuân thủ.

Luật Bảo hiểm xã hội 2024 sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 01 tháng 7 năm 2025. Để quá trình triển khai diễn ra đồng bộ, Chính phủ và các Bộ ngành cũng đang hoàn thiện các Nghị định và Thông tư hướng dẫn chi tiết. Các văn bản này bao gồm: Nghị định 158/2025/NĐ-CP (về BHXH bắt buộc), Nghị định 159/2025/NĐ-CP (về BHXH tự nguyện), Nghị định 176/2025/NĐ-CP (về trợ cấp hưu trí xã hội) và các Thông tư chuyên ngành khác. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng này cho thấy quyết tâm cao trong việc đưa Luật mới vào cuộc sống.

Điểm mới quan trọng về đối tượng tham gia

Để hiện thực hóa mục tiêu mở rộng diện bao phủ an sinh xã hội, một trong những thay đổi căn bản và quan trọng nhất của Luật BHXH 2024 chính là việc điều chỉnh và bổ sung các nhóm Đối tượng tham gia bắt buộc. Đây là thay đổi có tác động trực tiếp và lớn nhất đến cơ cấu lao động tại Việt Nam.

Mở rộng diện tham gia BHXH bắt buộc

Luật mới thể hiện rõ nỗ lực kéo lưới an sinh bao trùm các nhóm lao động dễ bị tổn thương và các hình thức làm việc linh hoạt.

Hợp đồng lao động từ 01 tháng trở lên

Phạm vi của “Hợp đồng lao động” được mở rộng đáng kể. Điều này có nghĩa là dù hợp đồng có thời hạn từ 01 tháng trở lên, hoặc được giao kết dưới các tên gọi khác nhưng có nội dung tương tự về việc làm, trả công và quản lý điều hành, đều thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc. Mục đích là chống lách luật thông qua việc đặt tên hợp đồng.

Lao động làm việc không trọn thời gian (Part-time)

Đây là thay đổi giải quyết vướng mắc lớn trong thực tế. Người lao động làm việc không trọn thời gian (part-time) cũng phải tham gia BHXH bắt buộc nếu tiền lương tháng của họ bằng hoặc cao hơn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc thấp nhất do Chính phủ quy định. Điều khoản này đảm bảo tính công bằng và quyền lợi cho nhóm lao động có thu nhập ổn định nhưng linh hoạt về thời gian.

Chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh

Đáng chú ý, Chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh được bổ sung chính thức vào đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Đây là một điểm mới mang tính lịch sử, nâng cao quyền lợi an sinh cho nhóm đối tượng kinh tế cá thể vốn chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế.

Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên không hưởng lương

Luật mới điều chỉnh rõ ràng, bổ sung những người quản lý doanh nghiệp hoặc kiểm soát viên không hưởng tiền lương vào diện BHXH bắt buộc, đảm bảo mọi vị trí có tính chất lao động đều được đưa vào hệ thống an sinh.

Dân quân thường trực.

Lực lượng Dân quân thường trực cũng được quy định tham gia BHXH bắt buộc, khẳng định sự quan tâm toàn diện đến các nhóm đối tượng đặc thù.

Quy định mới đối với Người lao động nước ngoài

Điều kiện tham gia BHXH bắt buộc đối với người lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam được nâng lên, chỉ áp dụng cho người có Hợp đồng lao động từ đủ 12 tháng trở lên. Luật cũng quy định rõ các trường hợp được miễn trừ như di chuyển nội bộ doanh nghiệp hoặc đã đủ tuổi nghỉ hưu, tạo sự hài hòa với thông lệ quốc tế.

Xử lý trường hợp không thuộc diện tham gia

Để tránh hiểu lầm, Luật cũng làm rõ các trường hợp cụ thể không phải đóng BHXH bắt buộc, bao gồm người đang hưởng lương hưu, người giúp việc gia đình, hoặc người làm việc theo hợp đồng thử việc dưới một tháng. Điều này giúp doanh nghiệp và người lao động xác định đúng nghĩa vụ của mình.

Các quy định mới về quản lý thu và đóng BHXH

Khi đã xác định được ai phải tham gia, bước tiếp theo là xác định khi nào tham gia và đóng như thế nào. Luật BHXH 2024 mang đến những điều chỉnh chi tiết trong quản lý thu và đóng BHXH, giúp giải quyết các vướng mắc tồn đọng trong thực tiễn nghiệp vụ Nhân sự – Kế toán.

Quy định về đóng BHXH khi tạm hoãn hoặc nghỉ không lương

Trường hợp Tạm hoãn HĐLĐ

Luật mở ra một cơ chế linh hoạt hơn: Khi người lao động tạm hoãn thực hiện Hợp đồng lao động, NSDLĐ và NLĐ có thể thỏa thuận để người lao động tiếp tục đóng BHXH bắt buộc. Điều này giúp người lao động không bị gián đoạn quá trình đóng.

Trường hợp Nghỉ không hưởng lương

Quy định trở nên chặt chẽ và rõ ràng hơn. Nếu người lao động nghỉ không hưởng lương từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng, người lao động và NSDLĐ không phải đóng BHXH tháng đó, trừ khi có thỏa thuận khác. Tuy nhiên, Luật có quy định ngoại lệ: nếu người lao động nghỉ ốm đau ngay trong tháng đầu làm việc hoặc tháng đầu trở lại làm việc sau thời gian nghỉ dài, họ vẫn phải đóng BHXH cho tháng đó.

Quản lý Sổ BHXH, Thẻ BHYT

Luật mới nhấn mạnh việc tích hợp dữ liệu và số hóa trong quản lý Sổ BHXH, thẻ BHYT. Đây là bước tiến lớn nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính, chuyển từ quản lý thủ công sang quản lý trên nền tảng số hóa, giúp người tham gia dễ dàng tra cứu và quản lý thông tin đóng/hưởng một cách minh bạch, nhanh chóng.

Biểu mức đóng BHXH, BHTN, BHYT

Mặc dù Luật BHXH 2024 không thay đổi cơ bản về tỷ lệ đóng, nhưng sẽ là căn cứ quan trọng để Chính phủ ban hành Nghị định quy định chi tiết về tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. Doanh nghiệp cần theo dõi sát Nghị định này để điều chỉnh mức đóng cho phù hợp (Tham chiếu bảng tỷ lệ đóng giữa NSDLĐ, NLĐ trong tài liệu).

Điểm mới quan trọng về chế độ bảo hiểm

Mọi nỗ lực mở rộng đối tượng và siết chặt quản lý thu cuối cùng đều nhằm mục tiêu cốt lõi: đảm bảo và nâng cao quyền lợi cho người tham gia. Luật BHXH 2024 ghi dấu ấn đậm nét bằng việc bổ sung chế độ an sinh mang tính nhân văn cao và làm rõ hơn các chế độ ngắn hạn hiện hành.

Chế độ Hưu trí và Trợ cấp Hưu trí Xã hội

Lương hưu hằng tháng

Luật tiếp tục duy trì lộ trình điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo Bộ luật Lao động, khuyến khích người lao động tích lũy thời gian đóng dài hơn. Bên cạnh đó, các quy định về điều kiện hưởng lương hưu (ví dụ: số năm đóng BHXH tối thiểu, tỷ lệ hưởng 45%) cũng được cập nhật, đảm bảo sự cân bằng của quỹ.

Trợ cấp Hưu trí Xã hội

Đây là điểm mới mang tính nhân văn cao nhất của Luật, thể hiện sự quan tâm của nhà nước đến nhóm người cao tuổi không có thu nhập. Đối tượng hưởng là công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên (thay vì 80 tuổi như quy định cũ) mà không có lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng hoặc trợ cấp xã hội hằng tháng khác. Việc giảm độ tuổi hưởng là bước tiến lớn, giúp người cao tuổi dễ dàng tiếp cận nguồn hỗ trợ tài chính thiết yếu này.

Các chế độ ngắn hạn khác

Chế độ Ốm đau, Thai sản

Luật BHXH 2024 tập trung làm rõ hơn các quy định về điều kiện hưởng và thời gian nghỉ của chế độ Ốm đau, Thai sản, đặc biệt là các tình huống phức tạp trong thực tế. Mục đích là nhằm đảm bảo quyền lợi thực tế của người lao động trong thời gian nghỉ việc do lý do sức khỏe hoặc sinh nở.

Chế độ TNLĐ-BNN

Luật cập nhật các quy định mới về quản lý, giám sát Quỹ Tai nạn lao động – Bệnh nghề nghiệp, đảm bảo nguồn quỹ được sử dụng hiệu quả, minh bạch và kịp thời hỗ trợ người lao động không may gặp rủi ro, củng cố thêm niềm tin vào hệ thống an sinh.

Trách Nhiệm và Hành Vi Bị Nghiêm Cấm

Để đảm bảo các thay đổi về quyền lợi và nghĩa vụ được thực thi hiệu quả, Luật BHXH 2024 đã tăng cường trách nhiệm pháp lý đối với NSDLĐ và NLĐ, đồng thời đưa ra các quy định cấm mới nhằm bảo vệ sự an toàn và minh bạch của quỹ BHXH.

Trách nhiệm mới của Người sử dụng lao động (NSDLĐ)

Nghĩa vụ bồi thường

NSDLĐ phải đối mặt với một trách nhiệm pháp lý cao hơn. Nếu không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc, gây thiệt hại đến quyền lợi hưởng các chế độ BHXH của người lao động, NSDLĐ có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho họ. Đây là biện pháp răn đe mạnh mẽ, buộc doanh nghiệp phải tuân thủ nghiêm ngặt.

Phối hợp xác nhận thời gian đóng

Luật yêu cầu NSDLĐ bắt buộc phối hợp xác nhận thời gian đóng BHXH khi người lao động chấm dứt hợp đồng lao động. Quy định này đảm bảo quá trình chuyển đổi công việc của NLĐ diễn ra thuận lợi, không bị trì hoãn do vướng mắc thủ tục hành chính từ phía doanh nghiệp cũ.

Trách nhiệm mới của Người lao động và Người thụ hưởng

Để tăng cường tính minh bạch và chống trục lợi quỹ, Luật quy định người thụ hưởng nhận tiền qua tài khoản ngân hàng sẽ phải định kỳ hằng năm phối hợp với cơ quan BHXH để xác minh thông tin đủ điều kiện thụ hưởng.

 Các hành vi bị nghiêm cấm theo Luật 2024

Luật nghiêm cấm tuyệt đối hành vi cầm cố, mua bán, thế chấp, đặt cọc sổ BHXH dưới mọi hình thức. Điều khoản này nhằm bảo vệ tài sản an sinh cốt lõi của người lao động, ngăn chặn việc lợi dụng tình thế khó khăn để tước đoạt quyền lợi hưu trí của họ.

Các hành vi bị cấm khác bao gồm chậm đóng, trốn đóng, chiếm dụng quỹ BHXH, gian lận, và giả mạo hồ sơ BHXH.

Kết luận và khuyến nghị hành động

Luật BHXH 2024 là một cuộc cải cách quan trọng, với ba thay đổi cốt lõi mà doanh nghiệp và người lao động cần nắm rõ: mở rộng đối tượng tham gia (bao gồm lao động part-time, chủ hộ kinh doanh, v.v.), bổ sung Trợ cấp Hưu trí Xã hội cho người từ đủ 75 tuổi, và nghiêm cấm cầm cố Sổ BHXH với mức răn đe cao.

Với hiệu lực chỉ còn vài tháng, doanh nghiệp cần khẩn trương rà soát toàn bộ quy trình quản lý nhân sự, đặc biệt đối với hợp đồng ngắn hạn, lao động part-time và các trường hợp nghỉ không lương, nhằm đảm bảo tuân thủ Luật BHXH 2024 từ ngày 01/07/2025 và tránh rủi ro xử phạt hay nghĩa vụ bồi thường.

Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network

Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
Điện thoại / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
Email: man@man.net.vn

Ngoài ra, quý doanh nghiệp và người đọc có thể tham khảo thêm các thông tin liên quan tại các website chuyên về thuế và giao dịch của MAN:

• Hướng dẫn về thuế và nghĩa vụ thuế tại MAN
• Giao dịch liên kết và quản lý chi phí doanh nghiệp tại MAN

Các trang này cung cấp đầy đủ hướng dẫn, tài liệu và công cụ hỗ trợ doanh nghiệp trong việc quản lý chi phí, công tác phí và thực hiện nghĩa vụ thuế một cách minh bạch và hiệu quả.

Ban biên tập MAN – Master Accountant Network