Kiểm toán doanh thu và chi phí: Tổng hợp toàn diện quy định và thực tiễn 2025

Kiểm toán doanh thu và chi phí là một trong những phần hành trọng yếu trong kiểm toán báo cáo tài chính, đóng vai trò xác định tính trung thực, hợp lý của thông tin tài chính doanh nghiệp. Từ năm 2025, với sự thay đổi trong chuẩn mực kế toán và các chính sách tài chính mới, doanh nghiệp cần hiểu rõ cách thức triển khai kiểm toán phần hành này để tránh sai sót và rủi ro pháp lý.

Tham khảo thêm về dịch vụ kiểm toán tổng thể và quy trình kiểm toán 2025 do MAN triển khai.

Kiểm toán doanh thu và chi phí là gì?

“Kiểm toán doanh thu và chi phí” là quá trình kiểm tra, đối chiếu, xác minh số liệu liên quan đến các khoản thu nhập và chi phí được ghi nhận trong kỳ kế toán. Mục tiêu là đảm bảo số liệu phản ánh đúng bản chất giao dịch, đúng kỳ kế toán và không bị gian lận.

Phần hành này liên quan mật thiết đến:

Doanh thu từ bán hàng, cung cấp dịch vụ
Doanh thu tài chính (lãi tiền gửi, đầu tư…)
Chi phí quản lý, chi phí tài chính, chi phí bán hàng

Việc kiểm toán đúng phần hành này góp phần đánh giá chính xác lợi nhuận, tránh tình trạng “làm đẹp” báo cáo tài chính.

Phân loại và phạm vi kiểm toán doanh thu và chi phí năm 2025

Tổng hợp vấn đề liên quan kiểm toán doanh thu và chi phí năm 2025

Kiểm toán doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ

Đây là phần chiếm tỷ trọng lớn trong tổng doanh thu. Kiểm toán viên sẽ đối chiếu hợp đồng, hóa đơn, phiếu xuất kho, biên bản giao hàng và các chứng từ liên quan để xác định tính hợp lệ, tính chính xác và phân kỳ đúng.

Một số thủ tục quan trọng:

So sánh doanh thu từng kỳ với năm trước
Gửi thư xác nhận cho khách hàng lớn
Kiểm tra điều kiện ghi nhận doanh thu theo VAS 14

Với doanh nghiệp hoạt động thương mại – dịch vụ, bạn có thể tham khảo thêm về kiểm toán công ty thương mại dịch vụ đặc thù để hiểu rõ hơn các tiêu chí kiểm toán chi tiết.

Kiểm toán doanh thu hoạt động tài chính

Bao gồm: lãi từ tiền gửi, cổ tức, lãi trái phiếu, chênh lệch tỷ giá hối đoái…

Rủi ro thường gặp:

Ghi nhận doanh thu tài chính chưa thực hiện
Không phân loại đúng khoản mục

Kiểm toán viên cần đối chiếu với sao kê ngân hàng, hợp đồng đầu tư, chứng từ nhận cổ tức.

Kiểm toán chi phí doanh nghiệp và các khoản chi liên quan

Kiểm toán chi phí tài chính

Bao gồm: lãi vay, lỗ tỷ giá, chi phí phát hành trái phiếu…

Trọng tâm kiểm toán:

Xác định chi phí có phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh hay không
Kiểm tra lãi suất vay so với lãi suất thị trường
Kiểm tra phân bổ chi phí đúng kỳ

Căn cứ: Thông tư 200/2014/TT-BTC, các hợp đồng tín dụng, biên lai thanh toán lãi vay.

Kiểm toán chi phí quản lý doanh nghiệp

Gồm: chi phí nhân sự, văn phòng phẩm, khấu hao tài sản, chi phí điện nước, bảo trì…

Rủi ro kiểm toán:

Phát sinh chi phí không phục vụ SXKD
Ghi nhận trùng chi phí giữa kỳ

Kiểm toán viên cần kiểm tra định mức chi phí, hồ sơ duyệt chi và đối chiếu với thực tế sử dụng.

Kiểm toán phần hành doanh thu: Kỹ thuật và phương pháp

Để kiểm toán phần hành doanh thu hiệu quả, kiểm toán viên cần tuân thủ quy trình:

Hiểu biết doanh nghiệp: loại hình, chính sách bán hàng, quy trình ghi nhận doanh thu
Xác định rủi ro trọng yếu: doanh thu ảo, ghi nhận sai kỳ, chiết khấu thương mại chưa trừ
Thiết kế thủ tục kiểm toán: kiểm tra hóa đơn đầu ra, hợp đồng, biên bản bàn giao, xác nhận công nợ
Đối chiếu sổ sách và hệ thống: so sánh số liệu kế toán tổng hợp và chi tiết

Kiểm toán các khoản phải thu khác: Rủi ro và xác minh

Các khoản phải thu khác thường là những khoản mục không thuộc nhóm phải thu khách hàng, nhưng vẫn có ảnh hưởng đáng kể đến báo cáo tài chính nếu được ghi nhận không chính xác. Chúng có thể bao gồm: tạm ứng nội bộ, công nợ phát sinh giữa các đơn vị thành viên, khoản thu từ bảo lãnh, tiền ký cược, thuế GTGT đầu vào được khấu trừ nhưng chưa hoàn…

Đây là phần hành chứa nhiều rủi ro tiềm ẩn do tính chất phức tạp và đôi khi thiếu tài liệu đối chiếu rõ ràng. Hai rủi ro phổ biến nhất là:

Không có khả năng thu hồi, dẫn đến ghi nhận sai tài sản ngắn hạn hoặc không lập dự phòng đầy đủ
Ghi nhận sai kỳ kế toán hoặc không đúng bản chất khoản thu, làm sai lệch kết quả hoạt động

Để kiểm soát rủi ro này, kiểm toán viên sẽ triển khai các thủ tục kiểm toán cụ thể như:

Gửi thư xác nhận công nợ đến bên có liên quan (nội bộ hoặc bên thứ ba)
Kiểm tra biên bản đối chiếu nội bộ giữa các đơn vị, phòng ban
Soát xét hồ sơ, hợp đồng, phiếu thu, bảng kê, đảm bảo khoản mục được trình bày đúng trên báo cáo tài chính

Phần hành này thường được đề cập chi tiết trong quy trình kiểm toán tổng thể. Doanh nghiệp có thể tham khảo thêm tại quy trình kiểm toán 2025 của MAN để nắm rõ cách triển khai thủ tục theo chuẩn mực hiện hành.

Quy trình kiểm toán doanh thu và chi phí theo chuẩn mực 2025

Năm 2025, việc kiểm toán phần hành này cần tuân thủ các chuẩn mực sau:

VAS 14: Doanh thu và thu nhập khác
VAS 01: Nguyên tắc chung
VSA 500: Bằng chứng kiểm toán
VSA 520: Thủ tục phân tích

Bạn có thể tìm hiểu sâu hơn tại bài viết chuyên đề chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và lý do áp dụng.

Quy trình kiểm toán doanh thu và chi phí thường được triển khai theo 4 bước chủ đạo sau, nhằm đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của thông tin tài chính:

Đánh giá rủi ro trọng yếu: Kiểm toán viên phân tích đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp, rà soát các yếu tố có thể ảnh hưởng đến tính trung thực của số liệu doanh thu – chi phí như chính sách bán hàng, mô hình tài chính, biến động chi phí bất thường…
Xây dựng chương trình kiểm toán: Dựa trên đánh giá rủi ro, kiểm toán viên thiết kế các thủ tục kiểm toán phù hợp với từng phần hành, từng loại giao dịch để kiểm tra tính hợp lệ, hợp lý và phân loại đúng.
Thực hiện kiểm toán chi tiết: Bao gồm kiểm tra chứng từ, đối chiếu sổ sách, thực hiện thủ tục xác nhận, phỏng vấn bộ phận liên quan và so sánh số liệu định kỳ giữa các kỳ kế toán.
Tổng hợp kết quả và lập bảng phân tích chênh lệch: Toàn bộ sai lệch phát hiện được đối chiếu, phân tích nguyên nhân, từ đó đề xuất điều chỉnh nếu cần thiết và lập báo cáo kiểm toán phần hành tương ứng.

Lưu ý khi lập báo cáo kiểm toán phần hành doanh thu – chi phí

Việc lập báo cáo kiểm toán phần hành doanh thu và chi phí đòi hỏi kiểm toán viên không chỉ tuân thủ đúng quy trình chuyên môn mà còn phải đảm bảo tính khách quan, đầy đủ và dễ hiểu. Tất cả số liệu được trình bày phải có căn cứ hợp lệ, được xác minh qua chứng từ gốc, hợp đồng, biên bản và hệ thống kế toán. Các khoản điều chỉnh trọng yếu cần được thuyết minh rõ ràng, bao gồm lý do điều chỉnh, tác động đến lợi nhuận và các khuyến nghị xử lý. Trường hợp phát hiện sai sót trọng yếu hoặc có dấu hiệu gian lận, kiểm toán viên phải cân nhắc đưa ra ý kiến kiểm toán phù hợp như: ngoại trừ, không chấp nhận hoặc từ chối đưa ra ý kiến.

Ví dụ thực tế thường gặp như doanh thu bị ghi nhận thiếu do phân kỳ không đúng hợp đồng dự án, dẫn đến sai lệch kết quả kinh doanh theo kỳ; hoặc chi phí quản lý doanh nghiệp tăng đột biến trong quý IV mà không có căn cứ hợp lý hoặc vượt quá mức ngân sách nội bộ được phê duyệt. Những trường hợp này nếu không được trình bày minh bạch sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính tin cậy của báo cáo tài chính.

**Bảng so sánh kiểm toán doanh thu và chi phí theo nhóm hoạt động**
Nhóm hoạt động	Đặc điểm kiểm toán	Thủ tục kiểm toán chính
Bán hàng – dịch vụ	Doanh thu phát sinh nhiều kỳ	Hóa đơn, hợp đồng, xác nhận khách hàng
Tài chính	Doanh thu & chi phí tài chính biến động	Sao kê ngân hàng, hợp đồng đầu tư
Quản lý doanh nghiệp	Chi phí phân tán, định kỳ	Phiếu chi, bảng phân bổ, dự toán

Kết luận

Kiểm toán phần hành doanh thu và chi phí không chỉ đơn thuần là bước xác minh số liệu, mà còn là công cụ then chốt để đánh giá mức độ trung thực và hợp lý của kết quả kinh doanh. Trong bối cảnh chuẩn mực kế toán và yêu cầu minh bạch tài chính ngày càng siết chặt từ năm 2025, doanh nghiệp cần chủ động rà soát toàn bộ quy trình hạch toán, hoàn thiện hồ sơ chứng từ và phối hợp đầy đủ với kiểm toán viên nhằm đảm bảo tính chính xác và tránh rủi ro pháp lý.

Báo cáo kiểm toán không chỉ là sản phẩm đầu ra của quy trình kiểm tra – đối chiếu, mà còn là căn cứ quan trọng giúp nhà quản trị đưa ra quyết định điều hành, đồng thời nâng cao uy tín doanh nghiệp với đối tác, cổ đông và cơ quan quản lý.

Dịch vụ kiểm toán chuyên nghiệp từ MAN

Nếu doanh nghiệp bạn đang tìm kiếm giải pháp kiểm toán phần hành doanh thu – chi phí một cách toàn diện, tuân thủ đúng chuẩn mực và tối ưu chi phí, MAN chính là đối tác đáng tin cậy. Với kinh nghiệm kiểm toán đa ngành cùng đội ngũ kiểm toán viên chuyên sâu, MAN cam kết mang lại dịch vụ kiểm toán chính xác, minh bạch và phù hợp với đặc thù từng loại hình doanh nghiệp.