Trọng yếu trong kế toán là gì? Tiêu chí xác định và tuân thủ chuẩn mực VSA, VAS

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là một trong bốn nguyên tắc cơ bản cùng với Cơ sở dồn tích, Hoạt động liên tục và Phù hợp, hình thành hệ thống Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS) và quốc tế (IFRS). Nguyên tắc này yêu cầu các thông tin hoặc sai sót có thể ảnh hưởng đến quyết định kinh tế của người sử dụng báo cáo tài chính phải được trình bày trung thực và hợp lý. Theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, các khoản mục trong BCTC phải phân loại và trình bày dựa trên tính chất và mức độ quan trọng, đảm bảo minh bạch và hữu ích cho người sử dụng.

Xác định và áp dụng trọng yếu trong kế toán không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là công cụ quản trị rủi ro thông tin quan trọng. Hiểu rõ nguyên tắc này giúp kế toán viên và kiểm toán viên cân bằng giữa hiệu quả công việc và tính minh bạch của BCTC. Theo Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam VSA 320, xác định mức trọng yếu là bước nền tảng để thiết lập phạm vi và phương pháp kiểm toán. Bài viết này, dựa trên kinh nghiệm của MAN, cung cấp hướng dẫn chi tiết từ căn cứ pháp lý đến ví dụ thực tế, giúp bạn nắm vững nguyên tắc cốt lõi này.

Tổng quan về nguyên tắc trọng yếu trong kế toán

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán giúp xác định thông tin quan trọng, thiếu sót hoặc sai lệch của nó có thể ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng báo cáo tài chính. Nguyên tắc này cho phép kế toán viên tập trung vào các khoản mục có tác động lớn, nâng cao hiệu quả lập và trình bày BCTC, đồng thời đảm bảo tính trung thực và minh bạch. Việc áp dụng đúng trọng yếu bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư, cơ quan quản lý và các bên liên quan, đồng thời giúp báo cáo tài chính phản ánh chính xác “bức tranh lớn” về tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp.

Khái niệm trọng yếu trong kế toán là gì? Vai trò cốt lõi

Trọng yếu trong kế toán là gì? Theo Khuôn khổ Chung về Lập và Trình bày BCTC, thông tin được coi là trọng yếu (Material) nếu việc thiếu hoặc sai sót của nó có thể làm thay đổi nhận định hoặc quyết định của người sử dụng BCTC. Đây là một nguyên tắc có tính chất sàng lọc, giúp tách biệt thông tin quan trọng khỏi thông tin thứ yếu.

Vai trò cốt lõi của nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là đảm bảo rằng BCTC đạt được mục tiêu kép: Hiệu quả và Trung thực. Về mặt hiệu quả, nó cho phép kế toán viên đơn giản hóa việc ghi nhận và trình bày các giao dịch nhỏ. Về mặt trung thực, nó yêu cầu sự chính xác tuyệt đối đối với các khoản mục có ảnh hưởng lớn đến tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Nguyên tắc này giúp tập trung vào “bức tranh lớn” thay vì sa vào chi tiết không cần thiết.

Phân loại trọng yếu trong kiểm toán: Yếu tố định lượng và định tính

Mức độ trọng yếu không bao giờ được xác định chỉ dựa trên một con số tuyệt đối. Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là gì luôn phải được đánh giá dựa trên sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố: định lượng và định tính.

Tiêu chí định lượng (Quantitative Materiality)

Tiêu chí định lượng xem xét giá trị tuyệt đối của một khoản mục hoặc một sai sót. Khoản mục càng lớn thì khả năng trọng yếu càng cao. Trong thực tế kế toán và kiểm toán, tiêu chí này thường được tính bằng tỷ lệ phần trăm trên một cơ sở tham chiếu (benchmark) nhất định.

Ví dụ, nếu Tổng Tài sản của doanh nghiệp là 100 tỷ VNĐ và mức trọng yếu được xác định là 1%, thì bất kỳ sai sót hoặc khoản mục nào có giá trị lớn hơn 1 tỷ VNĐ đều được xem là trọng yếu về mặt định lượng và cần phải được điều chỉnh hoặc trình bày riêng. Tiêu chí này giúp thiết lập một “ngưỡng an toàn” rõ ràng trong quá trình lập BCTC và kiểm toán.

Tiêu chí định tính (Qualitative Materiality)

Yếu tố định tính là yếu tố phức tạp và mang tính phán đoán chuyên môn cao. Một sai sót hoặc một khoản mục có thể có giá trị nhỏ nhưng vẫn được coi là trọng yếu nếu nó liên quan đến bản chất giao dịch hoặc ảnh hưởng đến sự tuân thủ pháp luật.

Các yếu tố định tính thường được xem xét bao gồm:

• Sai sót liên quan đến gian lận, không tuân thủ pháp luật hoặc quy định.
• Các giao dịch với bên liên quan (dù giá trị nhỏ nhưng có thể ảnh hưởng đến tính khách quan).
• Sai sót làm thay đổi xu hướng lợi nhuận, ví dụ, chuyển từ lãi sang lỗ hoặc ngược lại.
• Sai sót có thể dẫn đến vi phạm các cam kết trong hợp đồng vay nợ hoặc các thỏa thuận pháp lý quan trọng khác.

Do đó, việc nắm rõ trọng yếu trong kế toán là gì không đơn thuần là tính toán, mà còn là sử dụng kinh nghiệm chuyên môn để đưa ra phán đoán về tác động của thông tin đối với người dùng BCTC. Việc đánh giá trọng yếu định tính cần phải dựa trên các Chuẩn mực Đạo đức Nghề nghiệp.

Căn cứ pháp lý chuẩn mực của trọng yếu trong kế toán

Để củng cố uy tín và tính pháp lý (Authority) của bài viết, chúng ta cần đi sâu vào các văn bản pháp luật hiện hành tại Việt Nam quy định về nguyên tắc trọng yếu trong kế toán.

Quy định trong chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS)

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán được quy định xuyên suốt trong hệ thống VAS, đặc biệt là trong các văn bản sau:

VAS 01 – chuẩn mực chung (General Standards)

VAS 01 nêu rõ yêu cầu về sự trung thực, hợp lý của BCTC, trong đó nguyên tắc trọng yếu là một công cụ để đạt được sự trung thực. Chuẩn mực cho phép doanh nghiệp gộp chung các khoản mục có cùng bản chất hoặc có giá trị không trọng yếu (hay còn gọi là thứ yếu) để đơn giản hóa việc trình bày, miễn là việc gộp chung này không làm ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng.

Thông tư 200/2014/TT-BTC về hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp

Thông tư 200/2014/TT-BTC, văn bản hướng dẫn chi tiết về kế toán doanh nghiệp, nhấn mạnh yêu cầu trình bày trọng yếu trong các chỉ tiêu trên Bảng Cân đối Kế toán và Báo cáo Kết quả Kinh doanh.

• Nguyên tắc Tách biệt: Các chỉ tiêu có tính chất và giá trị trọng yếu phải được trình bày thành các mục riêng biệt (ví dụ: Tiền và tương đương tiền, Các khoản đầu tư tài chính dài hạn).
• Thuyết minh BCTC: Thuyết minh phải tập trung làm rõ các vấn đề trọng yếu như các chính sách kế toán áp dụng, các giả định và ước tính kế toán, cũng như các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán có ảnh hưởng trọng yếu đến doanh nghiệp. Việc tuân thủ Thông tư này là bắt buộc để đảm bảo tính trọng yếu được áp dụng thống nhất.

Trọng yếu trong kiểm toán theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA 320)

Trong kiểm toán, nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là gì được mở rộng và cụ thể hóa trong VSA 320 – Chuẩn mực về Mức trọng yếu trong Lập kế hoạch và Thực hiện kiểm toán. Đây là chuẩn mực cốt lõi mà mọi kiểm toán viên phải tuân thủ.

Mục tiêu của kiểm toán viên về trọng yếu

Theo VSA 320, mục tiêu của kiểm toán viên là áp dụng khái niệm trọng yếu một cách phù hợp trong suốt quá trình kiểm toán, từ khâu lập kế hoạch đến đánh giá ảnh hưởng của các sai sót đã phát hiện và đưa ra ý kiến kiểm toán. Việc xác định mức trọng yếu giúp kiểm toán viên:

• Xác định phạm vi công việc và nội dung các thủ tục kiểm toán cần thiết.
• Xác định cỡ mẫu để kiểm tra chi tiết.
• Đánh giá ảnh hưởng của các sai sót không được điều chỉnh đối với BCTC.

Nguyên tắc trọng yếu là kim chỉ nam để kiểm toán viên đưa ra ý kiến về tính trung thực và hợp lý của BCTC, khẳng định BCTC có bị sai sót trọng yếu hay không. Việc này đảm bảo độ tin cậy của báo cáo kiểm toán trước các nhà đầu tư và cơ quan quản lý.

Hướng dẫn xác định và thiết lập mức trọng yếu trong kế toán

Việc xác định mức trọng yếu là một quá trình phán đoán chuyên môn phức tạp, không chỉ đơn thuần là áp dụng công thức. Đây là bước quan trọng nhất để trả lời chi tiết câu hỏi trọng yếu trong kế toán là gì trong thực tế.

Tiêu chí định lượng: Lựa chọn cơ sở và tỷ lệ chuẩn

Trong thực tế, kế toán trưởng và kiểm toán viên thường xác định mức trọng yếu tổng thể (Planning Materiality) bằng cách chọn một cơ sở phù hợp và áp dụng một tỷ lệ phần trăm nhất định.

Lựa chọn cơ sở tính toán (Benchmark)

Việc lựa chọn cơ sở phải dựa trên yếu tố nào mà người sử dụng BCTC quan tâm nhất đến doanh nghiệp đó. Doanh nghiệp cần xác định rõ mục tiêu của BCTC để chọn cơ sở tính toán phù hợp.

• Lợi nhuận trước Thuế (EBT): Thường được sử dụng cho các doanh nghiệp hoạt động có lãi. Tỷ lệ thường áp dụng là 5% đến 10% của EBT. Đây là cơ sở phổ biến nhất.
• Tổng Doanh thu: Phù hợp với các công ty dịch vụ hoặc các công ty có tỷ suất lợi nhuận thấp hoặc đang lỗ. Tỷ lệ thường áp dụng là 0.5% đến 2% của Tổng Doanh thu.
• Tổng Tài sản: Phù hợp cho các doanh nghiệp nắm giữ tài sản lớn hoặc các tổ chức tài chính. Tỷ lệ thường áp dụng là 1% đến 3% của Tổng Tài sản.
• Vốn Chủ Sở hữu: Phù hợp cho các doanh nghiệp đang trong quá trình chuyển đổi hoặc tái cấu trúc. Cơ sở này cung cấp cái nhìn về khả năng chịu đựng sai sót của chủ sở hữu.

Bảng tỷ lệ tham khảo xác định mức trọng yếu trong kiểm toán

Bảng sau đây tổng hợp các tỷ lệ tham khảo phổ biến mà các kiểm toán viên chuyên nghiệp (như MAN) thường sử dụng khi xác định trọng yếu trong kế toán là gì cho mục đích kiểm toán. Các tỷ lệ này là kinh nghiệm thực tiễn, không phải quy định tuyệt đối.

Bảng tổng hợp tỷ lệ tham khảo xác định mức trọng yếu

Cơ sở (Benchmark)	Phạm vi Tỷ lệ Thường dùng	Đối tượng Áp dụng Phù hợp
Lợi nhuận trước Thuế (EBT)	5% – 10%	Doanh nghiệp hoạt động có lãi ổn định, lợi nhuận là yếu tố quyết định.
Tổng Doanh thu/Chi phí	0.5% – 2%	Doanh nghiệp mới thành lập, đang lỗ, hoặc phi lợi nhuận, doanh thu là chỉ tiêu chính.
Tổng Tài sản	1% – 3%	Doanh nghiệp sản xuất, tổ chức tài chính, ngân hàng, tài sản là yếu tố trọng yếu.
Vốn Chủ Sở hữu	1% – 5%	Doanh nghiệp có sự thay đổi lớn về vốn, hoặc đang trong quá trình tái cơ cấu.

Yếu tố định tính và phán đoán chuyên môn

Dù đã có công thức, mức trọng yếu trong kiểm toán cuối cùng phải được điều chỉnh dựa trên phán đoán chuyên môn và yếu tố định tính. Việc này đòi hỏi kinh nghiệm thực tiễn sâu rộng của chuyên gia kế toán.

Trọng yếu trong kế toán là gì không chỉ là một con số, mà là sự đánh giá về tính chất. Nếu một sai sót định lượng nhỏ nhưng lại liên quan đến một giao dịch quan trọng (ví dụ: giao dịch mua bán công ty con, chuyển nhượng quyền sở hữu trí tuệ), kiểm toán viên/kế toán viên vẫn phải xem xét liệu sai sót đó có trọng yếu về mặt định tính hay không.

Ví dụ, một sai sót 50 triệu VNĐ có thể không trọng yếu về định lượng (nếu mức trọng yếu là 500 triệu), nhưng nếu 50 triệu này được hạch toán sai nhằm mục đích che giấu việc vi phạm quy định về thuế, thì nó trở nên trọng yếu về mặt định tính. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp.

Ứng dụng trọng yếu trong lập báo cáo tài chính và kiểm toán

Hiểu trọng yếu trong kế toán là gì là để ứng dụng nó vào hai quy trình quan trọng nhất: lập BCTC của kế toán viên và đánh giá BCTC của kiểm toán viên.

Áp dụng trọng yếu trong lập báo cáo tài chính (BCTC)

Kế toán viên sử dụng nguyên tắc trọng yếu trong kế toán để đưa ra quyết định về cách trình bày các khoản mục trên BCTC, đảm bảo tính dễ đọc và tập trung thông tin.

Gộp các khoản mục không trọng yếu

Thông tư 200 cho phép doanh nghiệp gộp các khoản mục có tính chất và giá trị tương tự nhau. Việc này nhằm tối ưu hóa hiệu quả trình bày mà vẫn đảm bảo tính trọng yếu.

Ví dụ Thực tế Gộp Chi phí: Công ty có thể gộp các chi phí hoạt động nhỏ, lặp đi lặp lại như “Chi phí tiếp khách nội bộ”, “Chi phí bưu phẩm”, và “Chi phí văn phòng phẩm” vào một mục tổng hợp duy nhất là “Chi phí quản lý chung khác” trên Báo cáo Kết quả Kinh doanh, miễn là tổng giá trị của từng khoản mục đó là không trọng yếu so với Lợi nhuận trước Thuế. Việc này giúp BCTC trở nên gọn gàng, tránh tình trạng thông tin rườm rà.

Yêu cầu thuyết minh các vấn đề trọng yếu

Ngay cả khi một khoản mục đã được trình bày trên các báo cáo chính, nếu nó có tính chất phức tạp hoặc ảnh hưởng trọng yếu đến quyết định của người dùng, nó phải được giải thích chi tiết trong Bản Thuyết minh BCTC.

Ví dụ: Chính sách ghi nhận Doanh thu của một doanh nghiệp xây lắp đòi hỏi phải sử dụng các ước tính phức tạp về tiến độ công việc. Mặc dù số liệu đã có trên Báo cáo Kết quả Kinh doanh, nhưng cách ước tính này là trọng yếu và phải được thuyết minh chi tiết để người đọc hiểu được cơ sở ghi nhận. Thuyết minh còn bao gồm các cam kết ngoài bảng cân đối kế toán có khả năng trọng yếu.

Các loại mức trọng yếu trong kiểm toán (VSA 320)

Kiểm toán viên sử dụng ba cấp độ trọng yếu khác nhau theo VSA 320 để lập kế hoạch và thực hiện công việc kiểm toán.

Mức trọng yếu tổng thể (Planning Materiality)

Mức trọng yếu tổng thể là mức tối đa mà kiểm toán viên chấp nhận BCTC có thể bị sai sót mà vẫn được coi là trung thực và hợp lý. Đây là con số đầu tiên được xác định, dùng làm căn cứ lập kế hoạch kiểm toán.

Tính toán: Dựa trên các tiêu chí định lượng (ví dụ: 1% Tổng tài sản) và được điều chỉnh bởi các yếu tố định tính của doanh nghiệp. Đây là mức trọng yếu cao nhất trong quy trình kiểm toán.

Mức trọng yếu thực hiện (Performance Materiality)

Để giảm thiểu rủi ro kiểm toán, kiểm toán viên thiết lập Mức Trọng yếu Thực hiện (Performance Materiality – PM). PM luôn phải thấp hơn mức trọng yếu tổng thể.

• Mục đích: Giảm thiểu khả năng tổng hợp các sai sót nhỏ không được điều chỉnh lại vượt quá mức trọng yếu tổng thể. Thông thường, PM được thiết lập bằng 50% đến 75% mức trọng yếu tổng thể, tùy thuộc vào đánh giá rủi ro kiểm toán.
• Áp dụng: Kiểm toán viên sẽ kiểm tra và điều chỉnh các sai sót phát hiện được vượt quá ngưỡng PM. Mức này là trọng yếu đối với từng phần hành kiểm toán cụ thể.

Ngưỡng sai sót không đáng kể (Trivial Threshold)

Đây là mức giá trị nhỏ nhất mà mọi sai sót dưới ngưỡng này sẽ được coi là không trọng yếu (không đáng kể) và sẽ không cần được tổng hợp hay điều chỉnh. Ngưỡng này giúp loại bỏ các sai sót nhỏ nhất, tiết kiệm thời gian cho cả doanh nghiệp và kiểm toán viên, cho phép tập trung vào các vấn đề trọng yếu hơn. Thường là 3% – 5% của Mức Trọng yếu Tổng thể.

Thách thức, sai lầm thường gặp và công cụ hỗ trợ nguyên tắc trọng yếu trong kế toán

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán mang tính phán đoán cao, do đó, luôn tồn tại thách thức và rủi ro sai sót nếu không được áp dụng cẩn thận.

Các sai lầm phổ biến khi áp dụng trọng yếu trong kế toán

• Chỉ dựa vào Định lượng: Sai lầm lớn nhất là bỏ qua yếu tố định tính. Nhiều kế toán viên chỉ tập trung vào con số và bỏ qua các giao dịch nhỏ nhưng liên quan đến gian lận, hối lộ hoặc giao dịch với cổ đông lớn – những giao dịch này luôn được coi là trọng yếu. Việc này làm suy giảm tính trung thực của BCTC.
• Thiếu Tính Nhất quán: Mức trọng yếu được xác định phải nhất quán qua các kỳ kế toán. Thay đổi mức trọng yếu một cách tùy tiện có thể làm người sử dụng BCTC hiểu nhầm về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp qua các năm. Nguyên tắc này đòi hỏi sự ổn định trong chính sách kế toán.
• Tổng hợp Sai sót không đủ: Kế toán viên/Kiểm toán viên không tổng hợp đầy đủ tất cả các sai sót nhỏ không được điều chỉnh. Tổng hợp tất cả các sai sót “không trọng yếu” có thể tạo ra một sai sót trọng yếu tổng thể. Đây là rủi ro thường gặp trong các cuộc kiểm toán lớn.
• Nhầm lẫn giữa Kế toán và Kiểm toán: Việc sử dụng mức trọng yếu của kiểm toán viên để quyết định việc ghi nhận ban đầu của kế toán viên là một sai lầm. Kế toán cần ghi nhận trung thực mọi giao dịch, sau đó mới áp dụng nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là gì để trình bày trên BCTC.

Công cụ và phần mềm hỗ trợ áp dụng trọng yếu trong kế toán

Công nghệ hiện đại giúp việc áp dụng nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là gì trở nên khoa học và chính xác hơn:

Hệ thống ERP và Phần mềm Kế toán: Các hệ thống ERP (như SAP, Oracle, hoặc các phần mềm kế toán Việt Nam chuyên dụng) có thể thiết lập các cảnh báo tự động khi một giao dịch vượt quá ngưỡng trọng yếu định lượng đã cài đặt. Điều này giúp kiểm soát chặt chẽ các giao dịch lớn.

Công cụ Data Analytics trong Kiểm toán: Các công cụ phân tích dữ liệu (CAATs) giúp kiểm toán viên chạy các thủ tục phân tích (Analytical Procedures) để:

• Phân tích Xu hướng: So sánh số liệu hiện tại với quá khứ để làm nổi bật các biến động lớn (tiềm năng trọng yếu).
• Phân tích Ngoại lệ: Nhanh chóng xác định các giao dịch bất thường, không tuân thủ quy trình, hoặc có giá trị lớn hơn mức trọng yếu thực hiện để tiến hành kiểm tra 100%.

Case study chuyên sâu và ví dụ minh họa thực tế về trọng yếu trong kế toán

Các ví dụ thực tế sẽ giúp củng cố kiến thức về trọng yếu trong kế toán là gì và cách áp dụng chuẩn mực một cách chuyên nghiệp.

Case study 1: Tính toán mức trọng yếu trong kế toán tổng thể cho công ty dịch vụ

Công ty X là một công ty cung cấp dịch vụ công nghệ thông tin. Số liệu BCTC năm 2024 như sau:

• Tổng Tài sản: 200 tỷ VNĐ
• Tổng Doanh thu: 150 tỷ VNĐ
• Lợi nhuận trước Thuế (EBT): 10 tỷ VNĐ

Bước 1: Lựa chọn Cơ sở (Benchmark) Vì Công ty X hoạt động có lãi và EBT là chỉ số quan trọng nhất đối với nhà đầu tư, EBT (10 tỷ VNĐ) được chọn làm cơ sở chính.

Bước 2: Áp dụng Tỷ lệ Kiểm toán viên MAN quyết định áp dụng tỷ lệ 7% EBT (nằm trong phạm vi 5% – 10% chuẩn mực) do môi trường kinh doanh ổn định, rủi ro kiểm toán thấp.

Bước 3: Tính toán Mức Trọng yếu Tổng thể Mức Trọng yếu Tổng thể = 10 tỷ VNĐ x 7% = 700 triệu VNĐ.

Bước 4: Xác định Mức Trọng yếu Thực hiện (PM) Kiểm toán viên quyết định đặt PM ở mức 60% Mức Trọng yếu Tổng thể. Mức Trọng yếu Thực hiện = 700 triệu VNĐ x 60% = 420 triệu VNĐ.

• Kết luận: Kiểm toán viên sẽ kiểm tra và điều chỉnh mọi sai sót vượt quá 420 triệu VNĐ. Mọi sai sót nhỏ hơn sẽ được tổng hợp để đảm bảo tổng sai sót không vượt quá 700 triệu VNĐ. Đây là cách chuyên nghiệp để áp dụng trọng yếu trong kế toán là gì vào quy trình kiểm toán, đảm bảo tính hiệu quả và độ tin cậy.

Case study 2: Trọng yếu định tính và khả năng vi phạm pháp luật

Công ty Y đang nộp hồ sơ vay vốn lớn. BCTC cho thấy công ty đạt Lợi nhuận trước Thuế là 5 tỷ VNĐ. Mức trọng yếu tổng thể là 250 triệu VNĐ.

Tình huống Phát hiện Sai sót: Kiểm toán viên phát hiện một khoản chi phí 50 triệu VNĐ (không trọng yếu về định lượng, vì 50 < 250 triệu) được hạch toán sai niên độ. Chi phí này thực chất liên quan đến một khoản tiền “lót tay” nhằm mục đích có được hợp đồng lớn, và khoản chi này không có hóa đơn chứng từ hợp lệ theo quy định của pháp luật thuế.

Đánh giá Ảnh hưởng:

• Định lượng: 50 triệu VNĐ là không trọng yếu về mặt giá trị.
• Định tính: Khoản chi 50 triệu VNĐ này tiềm ẩn Vi phạm Pháp luật (gian lận, hối lộ) và sẽ ảnh hưởng đến uy tín, khả năng hoạt động liên tục, và đặc biệt là quyết định của ngân hàng cho vay. Khoản mục này trở nên trọng yếu ngay lập tức.

Kết luận Kiểm toán: Dù nhỏ về giá trị, sai sót này được coi là trọng yếu về mặt định tính. Kiểm toán viên bắt buộc phải yêu cầu doanh nghiệp điều chỉnh và/hoặc thuyết minh đầy đủ. Nếu doanh nghiệp từ chối, kiểm toán viên có thể phải đưa ra ý kiến kiểm toán ngoại trừ, hoặc thậm chí là từ chối đưa ra ý kiến.

FAQ – Các câu hỏi thường gặp về trọng yếu trong kế toán

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là gì và khác biệt thế nào so với trọng yếu trong kiểm toán?

Trọng yếu trong kế toán là nguyên tắc cơ bản (thuộc VAS) dùng để hướng dẫn việc trình bày BCTC sao cho thông tin hữu ích, cho phép gộp các khoản mục nhỏ. Trọng yếu trong kiểm toán (thuộc VSA 320) là một ngưỡng định lượng/định tính mà kiểm toán viên sử dụng để xác định phạm vi kiểm tra và đánh giá liệu BCTC có bị sai sót trọng yếu hay không. Mức trọng yếu trong kiểm toán thường chặt chẽ và cụ thể hơn so với nguyên tắc trọng yếu chung trong kế toán, nhằm phục vụ mục đích kiểm tra và đánh giá rủi ro.

Kế toán viên có quyền tự xác định mức trọng yếu không?

Kế toán viên có quyền xác định ngưỡng trọng yếu nội bộ (thường thấp hơn mức kiểm toán) để áp dụng trong việc ghi nhận, phân loại và gộp các giao dịch hàng ngày. Tuy nhiên, việc xác định mức trọng yếu để lập BCTC cuối cùng phải tuân thủ Chuẩn mực Kế toán Việt Nam và chịu sự đánh giá của kiểm toán viên độc lập. Mức nội bộ này chỉ mang tính chất hướng dẫn quản lý.

Vì sao phải sử dụng lợi nhuận trước thuế (EBT) thay vì lợi nhuận sau thuế (EAT) làm cơ sở tính toán trọng yếu?

EBT thường được ưu tiên làm cơ sở vì Thuế Thu nhập Doanh nghiệp là một khoản chi phí cố định (tỷ lệ cố định). Sử dụng EBT giúp loại bỏ ảnh hưởng của tỷ suất thuế, là yếu tố bên ngoài, từ đó tập trung vào hiệu suất hoạt động kinh doanh cốt lõi của doanh nghiệp khi đánh giá mức trọng yếu. Điều này đảm bảo tính khách quan của mức trọng yếu được xác định.

Sai sót không trọng yếu về giá trị có cần phải được điều chỉnh trong BCTC không?

Các sai sót không trọng yếu về giá trị (dưới ngưỡng) không bắt buộc phải điều chỉnh nếu chúng không trọng yếu về mặt định tính. Tuy nhiên, để đảm bảo BCTC đạt độ chính xác cao nhất (đặc biệt nếu công ty chuẩn bị IPO hoặc gọi vốn), kế toán viên nên tổng hợp và điều chỉnh các sai sót này nếu tổng giá trị của chúng có xu hướng vượt qua ngưỡng trọng yếu thực hiện. Sự điều chỉnh này thể hiện sự thận trọng.

Nguyên tắc trọng yếu ảnh hưởng như thế nào đến tính ứng dụng của BCTC?

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là gì, nó giúp BCTC trở nên hữu dụng hơn. Bằng cách tập trung vào các khoản mục trọng yếu và gộp các khoản mục thứ yếu, BCTC tránh được việc trình bày quá nhiều thông tin chi tiết, giúp người đọc dễ dàng nắm bắt các chỉ số kinh tế cốt lõi, từ đó đưa ra quyết định kịp thời và chính xác. BCTC được trình bày rõ ràng, tập trung vào các vấn đề trọng yếu, sẽ có tính minh bạch cao hơn.

Trọng yếu có thay đổi theo thời gian không?

Có. Mức trọng yếu tổng thể có thể và nên thay đổi giữa các kỳ kế toán nếu có sự thay đổi đáng kể về quy mô hoạt động, cơ cấu tài sản, hoặc môi trường kinh doanh của doanh nghiệp. Ví dụ, nếu lợi nhuận doanh nghiệp tăng gấp đôi, mức trọng yếu tính theo phần trăm Lợi nhuận trước thuế cũng sẽ tăng lên. Kế toán viên và kiểm toán viên phải đánh giá lại mức trọng yếu cho mỗi kỳ báo cáo.

Kết luận

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán là nền tảng không thể thiếu, là cầu nối giữa sự phức tạp của các giao dịch kinh tế và yêu cầu về tính trung thực, hữu ích của BCTC. Một lần nữa, trọng yếu trong kế toán là gì? Nó là sự cân bằng nghệ thuật giữa chi phí thu thập thông tin và giá trị quyết định mà thông tin đó mang lại. Việc áp dụng thành công nguyên tắc trọng yếu trong kế toán đòi hỏi sự nắm vững Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS), đặc biệt là VSA 320, cùng với kinh nghiệm và phán đoán chuyên môn sâu sắc.

Sự hiểu biết rõ ràng về mức trọng yếu giúp các chuyên gia kế toán, kiểm toán không chỉ tuân thủ quy định mà còn nâng cao chất lượng quản trị rủi ro và hiệu quả hoạt động. Bằng cách xác định đúng ngưỡng trọng yếu, doanh nghiệp có thể tập trung nguồn lực vào các giao dịch có tác động lớn nhất, đảm bảo BCTC luôn là tài liệu đáng tin cậy.

Nếu Quý doanh nghiệp cần hỗ trợ chuyên sâu trong việc xác định mức trọng yếu phù hợp, xây dựng chính sách kế toán nội bộ chuẩn mực, hoặc cần dịch vụ kiểm toán độc lập theo tiêu chuẩn VSA, hãy liên hệ với chúng tôi. MAN – Master Accountant Network cam kết cung cấp các giải pháp kế toán, kiểm toán, và tư vấn thuế toàn diện, giúp doanh nghiệp bạn vượt qua mọi thách thức.

Thông tin liên hệ dịch vụ tại MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
• Mobile/Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
• Email: man@man.net.vn