Cách áp dụng Phương Pháp kiểm toán nội bộ hiện đại đạt chuẩn IPPF và IIA 2025

Phương pháp kiểm toán nội bộ hiện đại không chỉ là công cụ kiểm soát mà là nền tảng chiến lược giúp doanh nghiệp quản trị rủi ro, đảm bảo tuân thủ và phát triển bền vững. Dựa trên các chuẩn mực quốc tế và xu hướng quản trị hiện đại, phương pháp này kết hợp mô hình 3 tuyến phòng vệ, cách tiếp cận dựa trên rủi ro (RBA) cùng ứng dụng công nghệ phân tích dữ liệu (Data Analytics) để nâng cao hiệu quả kiểm soát và tối ưu hoạt động doanh nghiệp. Bài viết sẽ giúp doanh nghiệp hiểu toàn diện về quy trình, kỹ thuật và cách triển khai phương pháp kiểm toán nội bộ chuẩn quốc tế IPPF, nhằm tối ưu hiệu quả kiểm soát và nâng cao giá trị doanh nghiệp.

Định nghĩa và mục tiêu cốt lõi của kiểm toán nội bộ

Kiểm toán nội bộ là một hoạt động đảm bảo và tư vấn độc lập, khách quan, được thiết kế để gia tăng giá trị và cải thiện các hoạt động của tổ chức. Chức năng này giúp tổ chức đạt được các mục tiêu bằng cách áp dụng một phương pháp kiểm toán nội bộ có hệ thống và kỷ luật để đánh giá và nâng cao hiệu quả của quy trình quản lý rủi ro, kiểm soát và quản trị.

Chức năng của kiểm toán nội bộ và mục tiêu chính của kiểm toán nội bộ vượt ra ngoài việc phát hiện gian lận và sai sót. Chức năng chính là hỗ trợ Ban Lãnh đạo và Hội đồng Quản trị bảo vệ tài sản, giảm thiểu rủi ro, và cải thiện hiệu suất hoạt động thông qua các khuyến nghị mang tính xây dựng.

Tuy nhiên cần phân biệt rõ ràng kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập. Trong khi kiểm toán nội bộ tập trung vào quy trình nội bộ, Kiểm toán Độc lập là bên thứ ba bên ngoài, có vai trò xác nhận tính trung thực và hợp lý của Báo cáo Tài chính.

Cơ sở Chuẩn mực bắt buộc

Để đảm bảo tính chuyên môn và thẩm quyền của phương pháp kiểm toán nội bộ, mọi hoạt động phải dựa trên các nền tảng chuẩn mực quốc tế:

• Chuẩn mực Quốc tế (IPPF): Phương pháp kiểm toán nội bộ phải tuân thủ nghiêm ngặt các Tiêu chuẩn Quốc tế về Thực hành Nghề nghiệp Kiểm toán Nội bộ (IPPF – International Professional Practices Framework) do Viện Kiểm toán Nội bộ Quốc tế (IIA) ban hành. Việc tuân thủ này chứng minh kiểm toán nội bộ có độ tin cậy cao.
• Khung quản trị: Kiểm toán nội bộ hoạt động hiệu quả nhất khi báo cáo trực tiếp lên cấp cao nhất của Hội đồng Quản trị hoặc Ban Kiểm soát. Mối quan hệ này đảm bảo tính độc lập và thẩm quyền, cho phép phương pháp kiểm toán nội bộ thực hiện đánh giá khách quan mà không bị ảnh hưởng bởi quản lý điều hành.

Chính từ nền tảng Chuẩn mực vững chắc này, kiểm toán nội bộ tiến hành áp dụng các nguyên tắc cốt lõi, mà nổi bật là Mô hình ba tuyến phòng vệ và tiếp cận dựa trên rủi ro.

Phương pháp kiểm toán nội bộ cốt lõi: Mô hình ba tuyến phòng vệ và tiếp cận dựa trên rủi ro 

Nền tảng của kiểm toán nội bộ hiện đại là sự hiểu biết về vị trí của mình trong khung quản trị rủi ro tổng thể và việc áp dụng một cách tiếp cận linh hoạt.

Vị trí của kiểm toán nội bộ trong mô hình ba tuyến phòng vệ

Mô hình ba tuyến phòng vệ (Three Lines Model) của IIA định vị rõ ràng vai trò của kiểm toán nội bộ:

• Tuyến thứ Nhất (Quản lý): Sở hữu và quản lý rủi ro hàng ngày.
• Tuyến thứ Hai (Quản lý Rủi ro và Tuân thủ): Giám sát việc quản lý rủi ro.
• Tuyến thứ Ba (Kiểm toán Nội bộ): Cung cấp sự đảm bảo độc lập về hiệu quả của Tuyến thứ Nhất và Tuyến thứ Hai.

Tuyết thứ ba là tuyến phòng vệ cuối cùng, cung cấp cái nhìn khách quan về tính đầy đủ và hiệu quả của các kiểm soát nội bộ. Đây là yếu tố then chốt làm nên hiệu quả của phương pháp kiểm toán nội bộ.

Phương pháp kiểm toán nội bộ dựa trên rủi ro (Risk – Based Auditing – RBA)

Phương pháp kiểm toán nội bộ dựa trên rủi ro là nền tảng cho mọi tổ chức, đặc biệt quan trọng trong các lĩnh vực nhạy cảm rủi ro như Kiểm toán nội bộ ngân hàng hay Kế hoạch kiểm toán nội bộ Quỹ tín dụng. RBA đảm bảo rằng nguồn lực kiểm toán được phân bổ tập trung vào các khu vực có rủi ro cao nhất đối với mục tiêu của doanh nghiệp.

Thay vì kiểm tra mọi hoạt động, kiểm toán nội bộ xác định, ưu tiên và chỉ kiểm tra các quy trình, hệ thống hoặc lĩnh vực có khả năng đe dọa lớn nhất đến sự thành công của tổ chức.

Với quy trình xác định rủi ro, cụ thể như sau:

• Đánh giá rủi ro cố hữu (Inherent Risk): Rủi ro tồn tại trong quy trình nếu không có kiểm soát.
• Đánh giá rủi ro kiểm soát (Control Risk): Khả năng kiểm soát nội bộ không phát hiện hoặc ngăn chặn rủi ro.
• Xây dựng Ma trận rủi ro (Risk Matrix): Công cụ để xếp hạng các rủi ro theo Mức độ nghiêm trọng (Impact) và Khả năng xảy ra (Likelihood), từ đó ưu tiên các lĩnh vực cần kiểm toán.

Để giúp hình dung rõ hơn cách phương pháp kiểm toán nội bộ dựa trên rủi ro (RBA) được áp dụng trong thực tế, dưới đây là bảng mẫu đánh giá rủi ro, công cụ trọng tâm giúp kiểm toán viên xác định, xếp hạng và ưu tiên các khu vực có rủi ro cao nhất cần được kiểm toán.

Bảng: Đánh giá rủi ro trong phương pháp kiểm toán nội bộ.

Nhóm rủi ro	Mô tả	Mức độ tác động	Khả năng xảy ra	Đánh giá tổng thể	Hành động ưu tiên
Rủi ro chiến lược	Thay đổi chính sách, định hướng, hoặc thị trường làm ảnh hưởng mục tiêu dài hạn.	Cao	Trung bình	Cao	Đưa vào kế hoạch kiểm toán năm
Rủi ro hoạt động	Sai sót trong quy trình, hệ thống, hoặc năng lực nhân sự.	Trung bình	Cao	Cao	Kiểm toán định kỳ.
Rủi ro tuân thủ	Vi phạm quy định pháp luật hoặc chuẩn mực ngành.	Cao	Thấp	Trung bình	Tăng cường kiểm soát và rà soát định kỳ.
Rủi ro tài chính	Báo cáo sai lệch, gian lận, hoặc mất mát tài sản.	Cao	Trung bình	Cao	Kiểm toán sâu và sử dụng phân tích dữ liệu
Rủi ro công nghệ thông tin	Tấn công mạng, rò rỉ dữ liệu, hoặc lỗi hệ thống ERP.	Rất cao	Cao	Rất cao	Ưu tiên kiểm toán hệ thống công nghệ thông tin

Bảng trên chỉ mang tính tham khảo định hướng, giúp doanh nghiệp hình dung cách áp dụng phương pháp kiểm toán nội bộ theo hướng tiếp cận rủi ro. Trong thực tế, việc đánh giá cần được tùy chỉnh theo đặc thù ngành nghề, quy mô tổ chức và mức độ chấp nhận rủi ro của doanh nghiệp để đảm bảo tính phù hợp và hiệu quả tối đa.

Việc áp dụng thành công phương pháp kiểm toán nội bộ dựa trên rủi ro không dừng lại ở việc lập Ma trận rủi ro. Nó đòi hỏi một quy trình thực hiện tiêu chuẩn, đảm bảo tính hệ thống và kỷ luật. Dưới đây là Quy trình triển khai kiểm toán nội bộ chi tiết, giúp chuyển chiến lược kiểm toán nội bộ dựa trên rủi ro thành các hành động thực tiễn.

Quy trình triển khai kiểm toán nội bộ

Sau khi hiểu rõ nền tảng và nguyên tắc cốt lõi, doanh nghiệp cần nắm vững quy trình triển khai phương pháp kiểm toán nội bộ. Đây là chuỗi hoạt động mang tính hệ thống, đảm bảo mọi cuộc kiểm toán đều được thực hiện minh bạch, hiệu quả và nhất quán. Bảng dưới đây tổng hợp 4 bước thực hiện kiểm toán nội bộ theo chuẩn hiện đại, giúp tổ chức dễ dàng áp dụng vào thực tế.

Bảng: Quy trình 04 bước triển khai trong phương pháp kiểm toán nội bộ.

Bước	Nội dung	Mục tiêu	Ứng dụng thực tế
Lập kế hoạch kiểm toán	Đánh giá rủi ro tổng thể hàng năm để xây dựng kế hoạch kiểm toán nội bộ chiến lược (3 – 5 năm) dựa trên phương pháp RBA. Lập chương trình kiểm toán chi tiết cho từng cuộc kiểm toán, gồm mục tiêu, phạm vi, và thủ tục cụ thể.	Xác định trọng tâm và phạm vi kiểm toán dựa trên rủi ro, đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực.	Ví dụ: Kế hoạch kiểm toán nội bộ Quỹ tín dụng tập trung vào rủi ro tín dụng và tuân thủ pháp lý.
Thực hiện kiểm toán	Thu thập bằng chứng qua phỏng vấn, quan sát, kiểm tra tài liệu. Áp dụng kỹ thuật lấy mẫu thống kê hoặc phi thống kê. Sử dụng Data Analytics để phân tích 100% dữ liệu, phát hiện sai sót hoặc giao dịch bất thường.	Thu thập, xác minh và phân tích bằng chứng nhằm đánh giá hiệu quả kiểm soát nội bộ.	Phân tích toàn bộ giao dịch thanh toán để phát hiện các khoản chi trùng hoặc bất thường.
Báo cáo kiểm toán	Trình bày phát hiện theo nguyên tắc 5C: Criteria (Tiêu chí) – Condition (Hiện trạng) – Cause (Nguyên nhân) – Consequence (Hậu quả) – Corrective Action (Khuyến nghị).	Đảm bảo báo cáo kiểm toán rõ ràng, khách quan và có tính hành động cao.	Báo cao nêu rõ quy trình mua hàng không tuân chuẩn, nguyên nhân do thiếu kiểm soát, khuyến nghị tăng giám sát phê duyệt.
Theo dõi và giám sát	Kiểm tra việc thực hiện hành động khắc phục của Ban Quản lý. Tái kiểm tra (Re-audit) với rủi ro xếp hạng cao. Gửi khảo sát cập nhật tiến độ thực hiện khuyến nghị.	Đảm bảo các rủi ro đã được giảm thiểu và biện pháp khắc phục được thực thi hiệu quả.	Theo dõi định kỳ sau 3 – 6 tháng để xác nhận rủi ro đã được xử lý triệt để.

Như vậy, 04 bước trên tạo thành xương sống của phương pháp kiểm toán nội bộ hiện đại, giúp doanh nghiệp thực hiện kiểm toán một cách có hệ thống, minh bạch và tập trung vào rủi ro trọng yếu. Khi được triển khai đúng chuẩn, quy trình này không chỉ giúp phát hiện sai sót mà còn đưa ra khuyến nghị mang tính cải thiện và tạo giá trị thực cho tổ chức.

Các kỹ thuật kiểm toán nội bộ chuyển sâu

Để nâng cao thẩm quyền và tính chuyên môn, kiểm toán nội bộ cần tích hợp các kỹ thuật kiểm toán tiên tiến, đặc biệt trong thời đại chuyển đổi số. Đây là phần thể hiện sự khác biệt trong phương pháp kiểm toán nội bộ chuẩn 2025.

Kiểm toán liên tục

Kiểm toán liên tục là sử dụng hệ thống công nghệ để tự động hóa việc kiểm tra các giao dịch và kiểm soát dựa trên các quy tắc định sẵn. Phương pháp kiểm toán nội bộ này giúp chuyển từ kiểm toán định kỳ sang giám sát liên tục.

Với lợi ích phát hiện rủi ro và sai sót gần như thời gian thực, cho phép khắc phục ngay lập tức trước khi rủi ro trở nên nghiêm trọng.

Phương pháp kiểm toán hệ thống thông tin (IT Audit)

Phương pháp kiểm toán hệ thống thông tin hiện đại không chỉ dừng lại ở việc kiểm tra phần mềm mà còn đi sâu vào các rủi ro chiến lược liên quan đến công nghệ thông tin. Cụ thể, các nội dung kiểm toán bao gồm:

• Mọi hoạt động kiểm toán nội bộ đều phải tích hợp rủi ro CNTT. Trọng tâm hiện tại là Kiểm toán rủi ro An ninh mạng, Bảo mật dữ liệu cá nhân và tính toàn vẹn của dữ liệu trong các hệ thống ERP cốt lõi.
• Đánh giá kiểm soát chung công nghệ thông tin như quản lý thay đổi, truy cập hệ thống; và kiểm soát ứng dụng như kiểm soát tính chính xác của đầu vào.

Việc kiểm toán công nghệ thông tin đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu cốt lõi, nhưng kiểm toán nội bộ hiện đại còn phải mở rộng phạm vi sang các rủi ro phi tài chính có tính chiến lược, đó chính là Kiểm toán ESG và Tính bền vững.

Kiểm toán ESG và Tính bền vững

Nhiệm vụ của kiểm toán nội bộ là đánh giá dữ liệu về Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) mà công ty công bố. Việc này nhằm đảm bảo thông tin phải đầy đủ, chính xác và đáng tin cậy. Phương pháp kiểm toán nội bộ này đóng vai trò quan trọng, giúp tổ chức tránh được rủi ro “tẩy xanh” (Greenwashing) và đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của các nhà đầu tư. 

Kết luận

Tóm lại, kiểm toán nội bộ hiệu quả trong năm 2025 phải là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa sự tuân thủ chuẩn mực (IPPF), việc áp dụng phương pháp kiểm toán nội bộ dựa trên rủi ro và sự tích hợp không ngừng của công nghệ tiên tiến.

Sự chuyên nghiệp và thẩm quyền của kiểm toán nội bộ, được thể hiện qua phương pháp kiểm toán nội bộ toàn diện này, không chỉ là công cụ kiểm soát mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững và gia tăng giá trị cho doanh nghiệp.

Nếu doanh nghiệp đang xây dựng một mẫu kế hoạch kiểm toán nội bộ cho tổ chức mình, hãy đảm bảo rằng phương pháp kiểm toán nội bộ của doanh nghiệp đã tích hợp yếu tố rủi ro và công nghệ để đạt được hiệu quả tối ưu nhất.

Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
• Mobile / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
• Email: man@man.net.vn.

Câu hỏi thường gặp (FAQs)

Tại sao doanh nghiệp cần áp dụng phương pháp kiểm toán nội bộ dựa trên rủi ro (RBA)?

Cách tiếp cận dựa trên rủi ro giúp kiểm toán viên tập trung nguồn lực vào các khu vực có khả năng ảnh hưởng lớn đến mục tiêu chiến lược. Nhờ đó, doanh nghiệp có thể chủ động nhận diện và giảm thiểu rủi ro trước khi chúng trở thành vấn đề nghiêm trọng.

Phương pháp kiểm toán nội bộ hiện đại có gì khác so với truyền thống?

Phương pháp hiện đại tích hợp phân tích dữ liệu (Data Analytics), AI, và tự động hóa quy trình giúp kiểm toán viên xử lý 100% dữ liệu thay vì chỉ dựa vào mẫu chọn. Điều này tăng độ chính xác và phát hiện nhanh các dấu hiệu bất thường trong hoạt động doanh nghiệp

Bao lâu nên thực hiện kiểm toán nội bộ một lần?

Thông thường, kiểm toán nội bộ nên được tiến hành hàng năm hoặc theo từng giai đoạn rủi ro cao. Tuy nhiên, với doanh nghiệp có quy mô lớn hoặc hoạt động trong lĩnh vực nhạy cảm như tài chính, ngân hàng. Việc kiểm toán có thể thực hiện theo quý hoặc theo chuyên đề.

Kiểm toán nội bộ ngân hàng và Quỹ tín dụng có điểm gì khác biệt?

Kiểm toán nội bộ ngân hàng và Kế hoạch kiểm toán nội bộ Quỹ tín dụng có điểm khác biệt nằm ở trọng tâm rủi ro. Ngoài rủi ro vận hành và tài chính thông thường, kiểm toán nội bộ trong lĩnh vực tài chính sẽ tập trung sâu vào Rủi ro Tín dụng, Rủi ro Thị trường và Rủi ro Tuân thủ quy định pháp luật.