Top 10 sai lầm khi thuê kiểm toán lần đầu mà doanh nghiệp SME cần tránh

Thuê kiểm toán lần đầu, sai lầm khi thuê kiểm toán, doanh nghiệp SME cần lưu ý – Khi lần đầu thuê dịch vụ kiểm toán, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) thường gặp phải những sai lầm nghiêm trọng, không chỉ làm giảm hiệu quả của hoạt động kiểm toán mà còn dẫn đến các rủi ro về thuế, pháp lý và tài chính. Bài viết này điểm danh 10 sai lầm thường gặp, đồng thời cung cấp gợi ý thực tế để SME chuẩn bị tốt hơn cho lần kiểm toán đầu tiên.

Hiểu đúng vai trò của kiểm toán đối với doanh nghiệp SME

Kiểm toán không chỉ là yêu cầu của cơ quan thuế hay nhà đầu tư, mà còn là công cụ giúp doanh nghiệp minh bạch hóa sổ sách, kiểm soát nội bộ và phát hiện sớm các rủi ro tài chính. Theo Điều 9, Luật Kiểm toán độc lập số 67/2011/QH12, kiểm toán viên có trách nhiệm đưa ra ý kiến trung thực, hợp lý về báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Nếu lựa chọn đơn vị kiểm toán không phù hợp, toàn bộ quy trình kiểm toán có thể trở nên hình thức và thiếu giá trị sử dụng.

Các sai lầm phổ biến khi thuê kiểm toán lần đầu

Sai lầm 1: Lựa chọn công ty kiểm toán chỉ dựa trên giá rẻ

Nhiều doanh nghiệp SME lần đầu thuê kiểm toán có xu hướng chọn đơn vị có chi phí thấp nhất. Tuy nhiên, theo khảo sát của Bộ Tài chính năm 2024, 32% doanh nghiệp kiểm toán có dấu hiệu giảm chất lượng khi cung cấp dịch vụ giá thấp hơn thị trường trung bình từ 30-50%. Hậu quả là kết luận kiểm toán không có giá trị đối với cơ quan nhà nước hoặc đối tác.

Sai lầm 2: Không kiểm tra tư cách pháp lý và năng lực đơn vị kiểm toán

Theo Khoản 1 Điều 6 Nghị định 17/2012/NĐ-CP, chỉ những công ty được Bộ Tài chính cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán mới được phép cung cấp dịch vụ kiểm toán độc lập. Việc thuê một đơn vị không đủ điều kiện có thể khiến báo cáo kiểm toán bị bác bỏ khi làm việc với thuế hoặc ngân hàng.

Những sai lầm khi thuê kiểm toán lần đầu

Sai lầm 3: Không hiểu rõ phạm vi công việc của kiểm toán viên

Nhiều doanh nghiệp cho rằng kiểm toán viên sẽ thay họ kiểm tra tất cả các khoản mục tài chính. Trên thực tế, kiểm toán viên chỉ kiểm tra trên nguyên tắc chọn mẫu, dựa trên hệ thống sổ sách mà doanh nghiệp cung cấp. Việc hiểu sai phạm vi có thể dẫn đến kỳ vọng sai lệch và đánh giá không đúng về chất lượng dịch vụ.

Sai lầm 4: Không chuẩn bị sổ sách kế toán đầy đủ

Một hệ thống kế toán thiếu tổ chức hoặc không tuân thủ chuẩn mực có thể khiến kiểm toán viên mất thời gian xử lý, kéo dài tiến độ hoặc thậm chí từ chối kiểm toán. Theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, báo cáo tài chính phải được lập đầy đủ theo các chuẩn mực kế toán Việt Nam để đảm bảo đủ điều kiện kiểm toán.

Sai lầm 5: Không trao đổi trước với đơn vị kiểm toán về ngành nghề đặc thù

Mỗi ngành có đặc thù về dòng tiền, quy trình ghi nhận doanh thu, chi phí khác nhau. Nếu không chủ động cung cấp thông tin này, doanh nghiệp có thể nhận phải kết luận kiểm toán không sát thực tế hoạt động.

Sai lầm 6: Không có người phụ trách hỗ trợ kiểm toán

Kiểm toán viên không thể làm việc hiệu quả nếu thiếu người đầu mối am hiểu sổ sách. Việc thiếu phối hợp làm chậm tiến độ và làm giảm chất lượng báo cáo kiểm toán.

Sai lầm 7: Không đọc kỹ hợp đồng kiểm toán

Hợp đồng kiểm toán là cơ sở pháp lý ràng buộc hai bên. Việc bỏ qua các điều khoản về trách nhiệm, giới hạn công việc, xử lý tình huống bất thường… dễ dẫn đến tranh chấp nếu xảy ra sự cố.

Sai lầm 8: Không quan tâm đến chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp của kiểm toán viên

Một kiểm toán viên chuyên nghiệp không chỉ giỏi chuyên môn mà còn cần tuân thủ chuẩn mực đạo đức theo IFAC (International Federation of Accountants). Doanh nghiệp không nên bỏ qua việc kiểm tra thông tin cá nhân và hồ sơ nghề nghiệp của kiểm toán viên phụ trách chính.

Sai lầm 9: Không đánh giá lại hiệu quả sau kiểm toán

Nhiều doanh nghiệp chỉ xem kiểm toán như một bước thủ tục mà không khai thác các kiến nghị cải tiến trong báo cáo kiểm toán. Đây là lãng phí lớn trong chi phí đã bỏ ra.

Sai lầm 10: Không kiểm tra tính độc lập của đơn vị kiểm toán

Nếu công ty kiểm toán có liên kết lợi ích với doanh nghiệp (ví dụ từng cung cấp dịch vụ kế toán hoặc tư vấn thuế trong cùng năm), báo cáo kiểm toán có thể bị nghi ngờ về tính khách quan. Khoản 2 Điều 10 Thông tư 183/2013/TT-BTC yêu cầu kiểm toán viên và công ty kiểm toán phải đảm bảo tính độc lập tuyệt đối.

Hệ quả của việc mắc sai lầm trong lần kiểm toán đầu tiên

Hậu quả không chỉ dừng lại ở một báo cáo kiểm toán không đạt yêu cầu. SME có thể:

Bị cơ quan thuế nghi ngờ, đưa vào diện kiểm tra chuyên sâu.
Không đạt tiêu chuẩn công khai thông tin khi huy động vốn hoặc tham gia thầu.
Gây nghi ngờ trong mắt cổ đông, đối tác.
Phải kiểm toán lại, tốn kém chi phí.

Theo Tổng cục Thuế, năm 2023 có hơn 1.200 doanh nghiệp bị bác bỏ báo cáo kiểm toán do không tuân thủ chuẩn mực hoặc sử dụng đơn vị không đủ điều kiện hành nghề.

Gợi ý phòng tránh: Làm gì để kiểm toán lần đầu diễn ra hiệu quả?

Lập kế hoạch kiểm toán sớm: Ít nhất 30 ngày trước ngày chốt sổ, hãy liên hệ với đơn vị kiểm toán.
Kiểm tra pháp lý: Đảm bảo đơn vị kiểm toán có giấy phép hoạt động do Bộ Tài chính cấp, nằm trong danh sách công bố hằng năm.
Thống nhất rõ phạm vi kiểm toán, thời gian thực hiện, đơn vị tiền tệ, chuẩn mực áp dụng trong hợp đồng.
Chủ động chuẩn bị hồ sơ: gồm sổ cái, chứng từ gốc, báo cáo quản trị nội bộ, các hợp đồng kinh tế lớn.
Phân công một người phụ trách làm đầu mối thông tin với kiểm toán viên.

Checklist kiểm toán lần đầu dành cho SME (tải miễn phí)

Để hỗ trợ doanh nghiệp SME chuẩn bị cho lần kiểm toán đầu tiên hiệu quả, bạn có thể tải checklist kiểm toán lần đầu tại đây – tổng hợp các hồ sơ, biểu mẫu, lịch trình kiểm toán cần thiết, dễ sử dụng và cập nhật theo Thông tư 91/2023/TT-BTC.

Thông tin thêm: Thời điểm lý tưởng để bắt đầu quy trình kiểm toán

Một sai lầm phổ biến khác là doanh nghiệp chỉ liên hệ kiểm toán vào cuối kỳ kế toán. Trên thực tế, việc chuẩn bị và thống nhất quy trình kiểm toán nên bắt đầu từ tháng thứ 10 hoặc 11 của năm tài chính, khi phần lớn nghiệp vụ đã được ghi nhận và còn đủ thời gian rà soát lại các khoản mục bất thường. Việc này không chỉ giúp kiểm toán viên có góc nhìn đầy đủ hơn mà còn giảm áp lực thời gian, tránh tình trạng “kiểm toán chạy deadline”.

Gợi ý từ MAN: Cách SME lựa chọn đơn vị kiểm toán phù hợp

Chọn đơn vị có kinh nghiệm phục vụ doanh nghiệp SME, hiểu được đặc thù kế toán và dòng tiền của doanh nghiệp nhỏ.
Đánh giá chất lượng qua các báo cáo mẫu hoặc phản hồi từ khách hàng trước.
Ưu tiên công ty kiểm toán có năng lực kiểm toán nhiều ngành nghề, đặc biệt nếu doanh nghiệp hoạt động đa lĩnh vực.
Xem xét các đơn vị có khả năng hỗ trợ tư vấn sau kiểm toán, giúp doanh nghiệp cải thiện hệ thống kế toán – nội bộ.

Kết luận và lời khuyên từ chuyên gia

Lần đầu kiểm toán luôn là thử thách, nhưng cũng là cơ hội để SME nâng cấp hệ thống tài chính – kế toán lên tầm chuyên nghiệp. Việc mắc sai lầm là điều dễ hiểu, nhưng nếu được chuẩn bị kỹ lưỡng, doanh nghiệp có thể biến lần kiểm toán đầu tiên thành một bước đệm quan trọng để tăng minh bạch, uy tín và năng lực quản trị.

Hãy tìm đến những đơn vị kiểm toán có chuyên môn sâu, kinh nghiệm phục vụ doanh nghiệp SME như MAN – Master Accountant Network để đảm bảo quy trình kiểm toán của bạn đúng pháp luật, tiết kiệm chi phí và hiệu quả lâu dài.

Nguồn tham khảo: