Giao Dịch Liên Kết Là Gì? Ví Dụ Về Giao Dịch Liên Kết

 Giới thiệu

Bạn là kế toán, kiểm toán viên hay chủ doanh nghiệp và đang băn khoăn không biết những giao dịch nào được xem là giao dịch liên kết? Làm thế nào để xác định một giao dịch có phải là giao dịch liên kết hay không? Bài viết này sẽ giúp bạn trả lời các câu hỏi trên thông qua những ví dụ về giao dịch liên kết trong thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp.

Giao dịch liên kết là những giao dịch phát sinh giữa các bên có quan hệ liên kết với nhau, trong đó giá cả không tuân theo nguyên tắc thị trường. Hiểu rõ và tuân thủ quy định về giao dịch liên kết là rất quan trọng để đảm bảo tính minh bạch, đúng đắn trong hoạt động tài chính kế toán của doanh nghiệp, tránh rủi ro bị xử phạt.

Bài viết sẽ đi sâu phân tích khái niệm giao dịch liên kết, các điều kiện xác định giao dịch liên kết, đồng thời đưa ra những ví dụ sinh động, thực tế về từng loại giao dịch liên kết phổ biến trong doanh nghiệp. Cuối cùng là những lưu ý quan trọng để tuân thủ quy định pháp luật về kê khai, xử lý giao dịch liên kết.

Khái niệm giao dịch liên kết

Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP, giao dịch liên kết là giao dịch phát sinh giữa các bên có quan hệ liên kết trong quá trình sản xuất, kinh doanh, bao gồm mua, bán, trao đổi, thuê, cho thuê, mượn, cho mượn, cấp, chuyển giao hàng hóa, dịch vụ, tiền vay, công cụ tài chính và các khoản đảm bảo khác do thỏa thuận giữa các bên.

Để hiểu rõ khái niệm giao dịch liên kết, chúng ta cần làm rõ một số thuật ngữ liên quan:

• Bên liên kết: là các bên tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào việc điều hành, kiểm soát, đầu tư vốn vào doanh nghiệp khác; hoặc chịu sự điều hành, kiểm soát, góp vốn từ cá nhân, doanh nghiệp khác.
• Quan hệ liên kết: quan hệ giữa các bên có ảnh hưởng đáng kể tới việc ra quyết định và hoạt động tài chính của nhau.
• Giá giao dịch liên kết: giá áp dụng trong các giao dịch giữa các bên có quan hệ liên kết. Giá này thường không tuân theo quy luật cung cầu thị trường.

Điểm khác biệt cơ bản của giao dịch liên kết so với giao dịch thông thường là giá cả không được xác định bởi thị trường mà do các bên liên kết tự thỏa thuận. Do đó, giá giao dịch liên kết thường không hợp lý về mặt kinh tế và có thể gây thất thu thuế cho Nhà nước.

Điều kiện để xác định giao dịch liên kết

Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP, một giao dịch được xác định là giao dịch liên kết nếu thỏa mãn các điều kiện sau đây:

Lưu ý, các bên được coi có quan hệ liên kết khi thuộc một trong các trường hợp:

• Một bên tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào việc điều hành, kiểm soát, góp vốn vào bên kia;
• Các bên trực tiếp hoặc gián tiếp cùng chịu sự điều hành, kiểm soát, góp vốn của một bên khác;
• Giao dịch được thực hiện giữa công ty mẹ và công ty con, công ty thành viên trong cùng tập đoàn;
• Giao dịch giữa các cá nhân, tổ chức có quan hệ gia đình như vợ chồng, cha mẹ – con, anh chị em ruột…

Một giao dịch chỉ được xác định là giao dịch liên kết khi đáp ứng đầy đủ cả 3 điều kiện trên, tránh hiểu lầm mọi giao dịch giữa các bên liên kết đều là giao dịch liên kết.

Ví dụ về giao dịch liên kết

Để nhận diện giao dịch liên kết một cách dễ dàng hơn, chúng ta hãy cùng tìm hiểu một số ví dụ cụ thể và phổ biến về từng loại giao dịch liên kết trong doanh nghiệp:

Giao dịch liên kết liên quan đến vốn:

• Công ty mẹ A góp vốn bằng tiền hoặc tài sản vào công ty con B với giá trị cao hơn nhiều so với giá thị trường.
• Công ty B chuyển nhượng toàn bộ cổ phần cho công ty liên kết C với giá thấp hơn giá giao dịch với bên độc lập.
• Cá nhân X mua 35% cổ phần của công ty T từ người em trai với mức giá ưu đãi đặc biệt.

Giao dịch liên kết liên quan đến vay mượn:

• Công ty M vay tiền từ công ty mẹ với lãi suất 1%/năm trong khi lãi suất cho vay trên thị trường là 8%/năm.
• Cổ đông Y cho công ty H vay tiền với lãi suất 0% trong khi các khoản vay thương mại áp dụng lãi suất 9%/năm.
• Công ty S vay tiền từ anh trai của Giám đốc với điều kiện không cần thế chấp tài sản.
• Công ty K được ngân hàng cho vay 80% giá trị tài sản đảm bảo nhờ sự bảo lãnh của công ty mẹ.

Giao dịch liên kết liên quan đến cho thuê tài sản:

• Công ty P cho công ty con Q thuê nhà xưởng với giá 8 triệu đồng/tháng, thấp hơn 50% so với giá cho thuê với đối tác bên ngoài.
• Công ty R cho cổ đông Z thuê xe ô tô với giá 5 triệu đồng/tháng mặc dù giá thị trường là 12 triệu đồng/tháng.
• Công ty U cho chị gái của Giám đốc thuê mặt bằng kinh doanh trong 2 năm không thu tiền.

Giao dịch liên kết liên quan đến cung cấp dịch vụ:

• Công ty dịch vụ A cung cấp dịch vụ tư vấn cho công ty con B và tính phí 500 triệu đồng, cao gấp đôi so với phí thu của khách hàng khác.
• Công ty C ký hợp đồng cung cấp dịch vụ kế toán cho công ty do vợ của Giám đốc sở hữu và chỉ thu phí bằng 30% mức phí thị trường.

Giao dịch liên kết liên quan đến mua bán hàng hóa:

• Công ty sản xuất S bán sản phẩm cho công ty phân phối T (công ty con) với giá 50.000 đồng/sản phẩm trong khi giá bán cho các nhà phân phối khác là 80.000 đồng/sản phẩm.
• Công ty thương mại V mua hàng từ công ty liên kết với giá cao hơn 20% so với giá mua từ nhà cung cấp độc lập.
• Công ty thời trang X bán sản phẩm cho cửa hàng do chồng của Giám đốc làm chủ với chiết khấu 50%.

Các trường hợp khác:

• Các công ty trong cùng tập đoàn chia sẻ chi phí quảng cáo, tiếp thị với tỷ lệ không tương xứng doanh thu của mỗi bên.
• Công ty sản xuất A và công ty phân phối B có mối quan hệ liên kết chéo sử dụng chung nhân sự bộ phận bán hàng và phân bổ lương không rõ ràng.
• Các công ty thành viên trong cùng tập đoàn sử dụng chung tài sản, nhà xưởng, máy móc thiết bị mà không có hợp đồng thuê, mượn, chuyển giao.

Trên đây chỉ là một số ví dụ điển hình, trong thực tế, giao dịch liên kết có thể diễn ra dưới nhiều hình thức và tình huống khác nhau. Doanh nghiệp cần đánh giá kỹ bản chất, đối tượng, giá trị của từng giao dịch để xác định đúng đắn giao dịch liên kết.

Những giao dịch KHÔNG được xem là giao dịch liên kết

Không phải mọi giao dịch giữa các bên liên kết đều bị xem là giao dịch liên kết. Để phân biệt rõ hơn, sau đây là một số ví dụ về giao dịch thông thường không thuộc phạm vi điều chỉnh của quy định về giao dịch liên kết:

• Công ty A mua nguyên vật liệu từ nhà cung cấp B (công ty độc lập) theo giá thị trường để sản xuất hàng hóa.
• Công ty C cung cấp dịch vụ vận chuyển cho công ty D (không có mối liên hệ về vốn, quản lý) với mức giá phù hợp với giá cung cấp cho các khách hàng khác.
• Công ty E thanh toán tiền thuê văn phòng cho công ty F theo hợp đồng với mức giá được xác định dựa trên giá cho thuê thị trường tại khu vực đó.
• Cổ đông G bán cổ phiếu của công ty H cho bên thứ ba không có quan hệ liên kết với giá được định giá bởi thị trường chứng khoán.

Như vậy, các giao dịch giữa các bên không có quan hệ liên kết và được định giá theo nguyên tắc thị trường sẽ không bị coi là giao dịch liên kết.

Hậu quả của việc không kê khai giao dịch liên kết

Việc không kê khai hoặc kê khai không đầy đủ, chính xác giao dịch liên kết có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng đối với doanh nghiệp. Theo quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP, cơ quan thuế có quyền ấn định thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết nhưng không kê khai hoặc kê khai không trung thực, đầy đủ.

Cụ thể, Điều 13 Nghị định 132/2020/NĐ-CP quy định mức xử phạt đối với các hành vi vi phạm về giao dịch liên kết như sau:

Ngoài phạt tiền, cơ quan thuế còn có quyền ấn định thuế đối với số tiền thuế còn thiếu do thực hiện giao dịch liên kết. Số thuế ấn định sẽ được tính dựa trên mức giá giao dịch độc lập mà cơ quan thuế xác định theo các phương pháp luật định.

Việc bị ấn định thuế và truy thu thuế sẽ ảnh hưởng đáng kể đến dòng tiền và lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp. Đồng thời, doanh nghiệp còn phải chịu lãi chậm nộp cho khoản thuế ấn định. Do đó, doanh nghiệp cần hết sức lưu ý tuân thủ quy định về giao dịch liên kết để tránh rủi ro về tài chính và uy tín.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Một doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chi trả phí lãi vay cho công ty mẹ ở nước ngoài có được xem là giao dịch liên kết không? Trả lời: Đúng vậy, khoản vay giữa các công ty có mối quan hệ mẹ – con được xem là giao dịch liên kết. Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP, phí lãi vay trong trường hợp này cần tuân theo mức lãi suất thị trường độc lập. Nếu lãi suất áp dụng cao hoặc thấp bất thường so với điều kiện vay thông thường, cơ quan thuế có thể điều chỉnh thu nhập chịu thuế cho doanh nghiệp.
2. Thông tư 41/2017/TT-BTC có được áp dụng cho việc kê khai, xác định giá giao dịch liên kết từ năm 2020 không? Trả lời: Không, kể từ ngày 05/02/2020, Nghị định 132/2020/NĐ-CP chính thức có hiệu lực và thay thế cho Nghị định 20/2017/NĐ-CP và Thông tư 41/2017/TT-BTC. Các quy định mới tại Nghị định 132 đã có nhiều thay đổi quan trọng liên quan đến giao dịch liên kết như ngưỡng doanh thu, mức khống chế chi phí lãi vay… Do đó, doanh nghiệp cần cập nhật và áp dụng theo hướng dẫn mới nhất.
3. Các giao dịch nội bộ giữa các chi nhánh của cùng một doanh nghiệp có phải là giao dịch liên kết không? Trả lời: Các giao dịch giữa trụ sở chính và chi nhánh, hoặc giữa các chi nhánh của cùng một công ty không thuộc phạm vi giao dịch liên kết do chúng không phải các pháp nhân độc lập. Tuy nhiên, các giao dịch này vẫn phải được hạch toán và có chứng từ rõ ràng theo quy định của Luật Kế toán.
4. Doanh nghiệp vừa và nhỏ có phải lập Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết không?
   Trả lời: Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP, doanh nghiệp chỉ phải lập Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết nếu có phát sinh giao dịch liên kết và đạt ngưỡng doanh thu từ 200 tỷ đồng/năm trở lên. Trường hợp doanh nghiệp vừa và nhỏ có doanh thu dưới 200 tỷ đồng và không có dấu hiệu vi phạm thì sẽ không cần lập Hồ sơ. Tuy nhiên, nếu cơ quan thuế phát hiện dấu hiệu gian lận có thể yêu cầu lập hồ sơ bất cứ lúc nào.
5. Hoạt động chia sẻ chi phí giữa các công ty liên kết có được khấu trừ thuế GTGT không? Trả lời: Theo quy định hiện hành, các khoản chi phí được chia sẻ giữa các bên liên kết nếu có đầy đủ hóa đơn chứng từ hợp lệ và nội dung chi phí liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh thì được khấu trừ thuế GTGT. Tuy nhiên, đơn vị cần lưu ý nguyên tắc phân bổ chi phí, đảm bảo phù hợp với doanh thu, khối lượng hoạt động của từng bên liên kết, tránh phân bổ tùy tiện gây thất thu thuế.

MAN – Công ty chuyên tư vấn giao dịch liên kết hàng đầu tại Việt Nam

Với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, am hiểu sâu sắc các quy định pháp luật về giao dịch liên kết, MAN – Master Accountant Network tự hào là đơn vị tiên phong trong lĩnh vực tư vấn về giao dịch liên kết tại Việt Nam.

MAN cung cấp các dịch vụ đa dạng, toàn diện:

• Tư vấn xác định tính tuân thủ các quy định về giao dịch liên kết
• Soạn thảo chính sách, quy trình thực hiện giao dịch liên kết
• Tính toán giá giao dịch liên kết theo nguyên tắc thị trường độc lập
• Hỗ trợ lập hồ sơ, chứng từ và báo cáo định giá cho cơ quan thuế
• Đào tạo nâng cao năng lực cho doanh nghiệp về giao dịch liên kết

Với sự đồng hành của MAN, doanh nghiệp sẽ an tâm hơn trong việc tuân thủ pháp luật, tối ưu hoá nghĩa vụ thuế và khai thác hết tiềm năng của giao dịch liên kết.

Kết luận

Hiểu rõ khái niệm, bản chất và các dạng thức của giao dịch liên kết là rất quan trọng để doanh nghiệp chủ động tuân thủ pháp luật, qua đó hạn chế rủi ro về thuế và tài chính. Thông qua các ví dụ thực tế, bài viết đã giúp minh họa sinh động các trường hợp giao dịch liên kết phổ biến giữa công ty mẹ – con, giữa các bên có quan hệ góp vốn, nhân sự hoặc quản lý chéo nhau.

Đồng thời, bài viết cũng đưa ra những cảnh báo về hậu quả của việc không tuân thủ quy định kê khai, xác định giá giao dịch liên kết như bị ấn định thuế, phạt hành chính và gây ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh của doanh nghiệp. Do đó, các nhà quản trị cần hết sức lưu ý rà soát, đối chiếu các giao dịch với bên liên kết, đảm bảo sự minh bạch và tuân thủ các nguyên tắc, phương pháp xác định giá giao dịch độc lập theo quy định pháp luật.

Với những kiến thức và kinh nghiệm sâu rộng, đội ngũ kế toán, kiểm toán viên của MAN sẵn sàng hỗ trợ doanh nghiệp tháo gỡ những vướng mắc trong ghi nhận, tính toán và lập hồ sơ giao dịch liên kết. Vui lòng liên hệ với chúng tôi qua thông tin bên dưới:

Thông tin liên hệ MAN

MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Bình Thuận, Quận 7, TP. Hồ Chí Minh
• Hotline/Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
• Email: man@man.net.vn

Với phương châm chuyên môn hóa, đội ngũ nhân sự giàu kinh nghiệm cùng cam kết đặt lợi ích của khách hàng làm trọng tâm, MAN mong muốn trở thành người bạn đồng hành đáng tin cậy, “chìa khóa” để doanh nghiệp vững bước tiến trên hành trình hoàn thiện hoạt động tài chính – kế toán, chủ động tuân thủ pháp luật trong môi trường kinh doanh đầy thách thức. Hãy để MAN đồng hành cùng bạn!