Kiểm toán tuân thủ là gì? Toàn tập 9 nội dung cần biết 2025

Kiểm toán tuân thủ đóng vai trò thiết yếu trong việc đánh giá mức độ chấp hành quy định pháp luật và quy chế nội bộ của tổ chức. Trong bối cảnh 2025, khi các cơ quan chức năng siết chặt quản lý và yêu cầu minh bạch tài chính ngày càng cao, việc hiểu rõ kiểm toán tuân thủ là gì, phương pháp thực hiện và ai cần thực hiện trở thành yêu cầu bắt buộc đối với nhiều doanh nghiệp. Bài viết sau sẽ giúp bạn hệ thống toàn diện kiến thức về loại kiểm toán này, bao gồm quy trình, ví dụ thực tế, điểm khác biệt với kiểm toán hoạt động và căn cứ pháp lý liên quan.

Kiểm toán tuân thủ là gì

Kiểm toán tuân thủ là quá trình kiểm tra và đánh giá mức độ thực hiện các quy định pháp luật, quy chế nội bộ hoặc các cam kết trong hợp đồng tại đơn vị được kiểm toán. Mục tiêu của hoạt động này là phát hiện sai sót, thiếu sót hoặc hành vi không phù hợp với quy định, từ đó đưa ra kiến nghị khắc phục phù hợp với từng trường hợp cụ thể.

Theo Thư viện Pháp luật, báo cáo kiểm toán tuân thủ thường được sử dụng như một công cụ để đánh giá mức độ tuân thủ pháp lý tại đơn vị. Qua đó, cơ quan kiểm toán có thể đề xuất các điều chỉnh cần thiết nếu phát hiện vi phạm hoặc nguy cơ vi phạm.

Khác với hoạt động kiểm tra nội bộ vốn mang tính chất tự phát và do nội bộ tổ chức thực hiện, kiểm toán tuân thủ là hoạt động được tiến hành một cách hệ thống, có kế hoạch cụ thể và thường do kiểm toán nhà nước hoặc đơn vị kiểm toán độc lập thực hiện nhằm đảm bảo tính khách quan và minh bạch.

Kiểm toán tuân thủ còn có tên gọi khác là gì?

Kiểm toán tuân thủ trong tiếng Anh được gọi là compliance audit. Ngoài ra, một số tài liệu chuyên ngành còn sử dụng các tên gọi tương đương như kiểm toán pháp chế hoặc kiểm toán tuân thủ pháp luật.

Dù có sự khác biệt về thuật ngữ, nhưng bản chất các khái niệm này đều chỉ về hoạt động đánh giá mức độ tuân thủ quy định pháp luật, chính sách nội bộ và quy chế quản trị trong nội bộ đơn vị hoặc tổ chức.

Đặc trưng của kiểm toán tuân thủ

Kiểm toán tuân thủ là loại hình kiểm toán tập trung vào việc đánh giá mức độ tuân thủ các quy định pháp luật, quy trình nội bộ và quy chế hành chính của đơn vị được kiểm toán. Khác với kiểm toán hoạt động vốn thiên về hiệu quả và tính kinh tế, kiểm toán tuân thủ lại đặt trọng tâm vào tính hợp pháp và hợp lệ của các hoạt động tài chính cũng như phi tài chính.

Mục tiêu của kiểm toán tuân thủ không chỉ là phát hiện sai phạm, mà còn hướng đến việc phòng ngừa rủi ro pháp lý và kỷ luật thông qua việc đảm bảo các hoạt động của đơn vị diễn ra đúng theo khuôn khổ pháp luật và quy định nội bộ. Loại hình kiểm toán này được ứng dụng phổ biến trong các cơ quan hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước và các tổ chức có sử dụng ngân sách nhà nước.

Phương pháp kiểm toán tuân thủ phổ biến

Trong kiểm toán tuân thủ, các phương pháp được áp dụng phổ biến bao gồm việc kiểm tra chứng từ kế toán, tài liệu pháp lý và các văn bản nội bộ để xác định sự phù hợp với quy định. Song song đó, kiểm toán viên thường đối chiếu nội dung hồ sơ với các văn bản quy phạm pháp luật như luật, nghị định và thông tư có liên quan. Bên cạnh đó, việc phỏng vấn cán bộ phụ trách tại đơn vị được kiểm toán là cần thiết để xác minh quy trình thực hiện trên thực tế. Một số trường hợp còn cần sử dụng bảng kiểm tra (checklist) nhằm đánh giá mức độ chấp hành quy định theo từng tiêu chí cụ thể. Trên thực tiễn, các phương pháp này thường được kết hợp linh hoạt để đảm bảo tính khách quan, đầy đủ trong quá trình kiểm tra, đánh giá.

Quy trình kiểm toán tuân thủ theo chuẩn hiện hành

Quy trình kiểm toán tuân thủ thường được triển khai theo 4 giai đoạn cơ bản, tùy thuộc vào quy mô và tính chất hoạt động của đơn vị được kiểm toán. Cấu trúc này đảm bảo tính hệ thống, khách quan và dễ giám sát trong toàn bộ quá trình:

Nếu bạn muốn hiểu rõ hơn cách một đơn vị chuyên nghiệp thực hiện quy trình này trên thực tế, có thể tham khảo thêm tại quy trình kiểm toán của MAN – đơn vị hiện đang cung cấp dịch vụ kiểm toán cho hàng trăm doanh nghiệp và dự án trên cả nước.

Ví dụ về kiểm toán tuân thủ trong thực tế

Tại một đơn vị hành chính ở TP.HCM, Kiểm toán Nhà nước đã tiến hành kiểm toán tuân thủ về hoạt động mua sắm tài sản công sử dụng ngân sách. Qua kiểm tra, đoàn kiểm toán phát hiện nhiều khoản chi vượt mức được phê duyệt và quy trình lựa chọn nhà thầu không đúng quy định tại Nghị định 151/2017/NĐ-CP về quản lý và sử dụng tài sản công. Kết quả kiểm toán kiến nghị thu hồi các khoản chi sai quy định và yêu cầu đơn vị tăng cường giám sát nội bộ, kiểm soát chặt chẽ quy trình mua sắm để ngăn ngừa tái diễn sai phạm.

Một ví dụ khác liên quan đến doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Qua kiểm toán tuân thủ, phát hiện nhiều hợp đồng lao động không có điều khoản bắt buộc về bảo hiểm xã hội, vi phạm Luật Bảo hiểm xã hội. Kết quả là doanh nghiệp bị truy thu phần bảo hiểm chưa đóng trong 2 năm, đồng thời phải rà soát và điều chỉnh toàn bộ hệ thống hợp đồng lao động để đảm bảo tuân thủ pháp luật.

Tại sao doanh nghiệp cần kiểm toán tuân thủ?

Kiểm toán tuân thủ không chỉ là công cụ đánh giá mức độ tuân thủ quy định pháp luật mà còn là “lá chắn” giúp doanh nghiệp chủ động phòng ngừa rủi ro và gia tăng niềm tin với các bên liên quan. Khi thực hiện kiểm toán tuân thủ định kỳ, doanh nghiệp có thể:

Thứ nhất, giảm thiểu rủi ro pháp lý. Việc không tuân thủ quy định có thể dẫn đến xử phạt hành chính hoặc, trong một số trường hợp nghiêm trọng, là truy cứu trách nhiệm hình sự. Kiểm toán tuân thủ giúp phát hiện sớm các sai phạm trước khi bị cơ quan chức năng thanh tra.

Thứ hai, nâng cao mức độ tín nhiệm với nhà đầu tư, cơ quan thuế và đối tác chiến lược. Một doanh nghiệp minh bạch về tuân thủ pháp luật luôn có lợi thế khi gọi vốn hoặc tham gia đấu thầu công khai.

Thứ ba, củng cố hệ thống kiểm soát nội bộ. Qua kiểm toán tuân thủ, doanh nghiệp nhìn thấy những lỗ hổng trong quy trình vận hành, từ đó đưa ra biện pháp khắc phục sớm.

Đặc biệt, với những doanh nghiệp hoạt động trong các ngành nghề chịu quản lý chặt như tài chính, bảo hiểm, y tế, việc thực hiện kiểm toán tuân thủ định kỳ là bắt buộc theo yêu cầu cấp phép hoặc điều kiện hoạt động (theo Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022, Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023…).

Kiểm toán tuân thủ có bắt buộc không? Căn cứ pháp lý hiện hành

Trong bối cảnh pháp luật ngày càng chặt chẽ và yêu cầu minh bạch tài chính ngày càng cao, doanh nghiệp cần hiểu rõ kiểm toán tuân thủ có bắt buộc hay không đối với từng loại hình tổ chức. Căn cứ pháp lý sẽ là cơ sở quan trọng để doanh nghiệp định hướng kiểm soát nội bộ và tuân thủ đúng quy định.

Dưới đây là bảng tổng hợp phân loại theo đối tượng áp dụng và các văn bản pháp luật yêu cầu:

Việc nhận biết rõ ràng xem doanh nghiệp có nằm trong nhóm bắt buộc kiểm toán tuân thủ hay không giúp tạo định hướng phù hợp trong quản trị rủi ro và tuân thủ pháp lý. Ngay cả khi không bắt buộc, doanh nghiệp tư nhân vẫn nên thực hiện kiểm toán tuân thủ định kỳ như một biện pháp phòng ngừa, nâng cao năng lực quản trị nội bộ và củng cố uy tín với các bên liên quan.

Đơn vị nào cung cấp dịch vụ kiểm toán tuân thủ uy tín tại Việt Nam

Khi doanh nghiệp cần thực hiện kiểm toán tuân thủ, việc lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ kiểm toán tuân thủ uy tín là yếu tố mang tính quyết định đối với chất lượng, tính minh bạch và độ tin cậy của báo cáo kiểm toán. Không chỉ giúp doanh nghiệp nhận diện đúng những rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động quản trị và tài chính, dịch vụ này còn đóng vai trò đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như ngân sách nhà nước, vốn ODA hoặc vốn đầu tư nước ngoài (FDI).

Để đảm bảo hiệu quả kiểm toán, các doanh nghiệp nên ưu tiên lựa chọn những tổ chức kiểm toán độc lập đáp ứng đủ các điều kiện pháp lý và chuyên môn. Cụ thể, đơn vị cung cấp dịch vụ kiểm toán tuân thủ cần có giấy phép hành nghề hợp pháp được cấp bởi Bộ Tài chính, đội ngũ kiểm toán viên đạt chuẩn chuyên môn, giàu kinh nghiệm trong các mô hình doanh nghiệp công, tư nhân và cả khối đầu tư nước ngoài. Đồng thời, quy trình kiểm toán cần rõ ràng, minh bạch, có khả năng tùy chỉnh linh hoạt theo yêu cầu nội tại của từng doanh nghiệp, đặc biệt là trong các tình huống phức tạp hoặc có yếu tố quốc tế.

Một điểm quan trọng khác không thể bỏ qua chính là cam kết bảo mật thông tin, cung cấp báo cáo kiểm toán đầy đủ, đúng hạn và sát thực tiễn. Đây là yếu tố then chốt để đảm bảo doanh nghiệp có thể sử dụng kết quả kiểm toán như một công cụ điều hành, phòng ngừa rủi ro cũng như làm việc hiệu quả hơn với cơ quan thuế, đối tác và nhà đầu tư.

MAN – Đơn vị kiểm toán tuân thủ được nhiều doanh nghiệp FDI tin tưởng

Trong số các đơn vị đang hoạt động tại Việt Nam, Master Accountant Network (MAN) là một trong những công ty tiên phong cung cấp dịch vụ kiểm toán tuân thủ chuyên biệt, đáp ứng đồng thời yêu cầu pháp lý lẫn yêu cầu quản trị tài chính nội bộ. Với hơn 30 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực kiểm toán, ông Lê Hoàng Tuyên – người sáng lập và điều hành Master Accountant Network (MAN) đã dẫn dắt đội ngũ kiểm toán viên MAN triển khai hàng trăm dự án kiểm toán và tư vấn tài chính trên khắp TP.HCM, Hà Nội và nhiều tỉnh thành khác. Nhờ nền tảng chuyên môn sâu rộng và sự am hiểu thực tiễn doanh nghiệp Việt Nam, ông Tuyên và đội ngũ của mình không chỉ cung cấp dịch vụ kiểm toán tuân thủ chất lượng cao mà còn mang lại giá trị thiết thực, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị và đảm bảo tuân thủ pháp luật một cách bền vững.

Lợi thế cạnh tranh của dịch vụ kiểm toán tuân thủ tại MAN đến từ đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm thực tế, am hiểu hệ thống pháp luật Việt Nam và quốc tế, đồng thời có khả năng tư vấn giải pháp điều chỉnh phù hợp với từng ngành nghề. Đặc biệt, MAN xây dựng quy trình kiểm toán linh hoạt – một yếu tố rất cần thiết đối với các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước, vốn vay quốc tế hoặc doanh nghiệp FDI hoạt động trong môi trường đa văn hóa, đa tiêu chuẩn.

Dịch vụ kiểm toán tuân thủ của MAN hiện đang được lựa chọn bởi nhiều đối tượng khách hàng như:

• Các doanh nghiệp sản xuất – thương mại cần kiểm soát rủi ro nội bộ

• Các dự án sử dụng ngân sách nhà nước, vốn ODA

• Các công ty FDI cần chứng minh sự tuân thủ pháp lý để làm việc với nhà đầu tư, ngân hàng hoặc cơ quan chức năng

Xem thêm: Dịch vụ kiểm toán tuân thủ uy tín tại TP.HCM

Tài liệu tham khảo

• Thư viện Pháp luật: Kiểm toán tuân thủ là gì

• Luật Kiểm toán nhà nước 2015

• Luật Thanh tra 2022

• Nghị định 05/2019/NĐ-CP về kiểm toán nội bộ

• Quy trình kiểm toán tại MAN